Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Blaðsíða 130

Tímarit Máls og menningar
Með því að fjarlægja eitthvert fyrirbæri eða vandamál í nútíðinni og færa það til
annars tíma, fella það inn í ramma ímyndaðs veruleika, getum við oft séð samtíma
okkar og vandamál hans í skýrara ljósi. I þessu felst m. a. fjarlægingareffekt Brechts í
skáldskaparlist hans og leiklistarfræðum. Við getum tekið mýmörg dæmi úr leiklist-
arsögunni af höfundum, sem notað hafa gamalt stef, goðsagnir og þjóðsögur frá
öðrum tímum til þess að spegla þá samtíð og þann veruleika, sem þeir lifðu við. I
umsköpun slíks efnis felst oftast snilld verkanna og það sem gerir þau sígild. Verkin
spegla þá oft þann sammannlega vanda, sem allir einstaklingar rata í. Baráttu góðs og
ills, réttlætis og ranglætis, lífs og dauða, . . . karla og kvenna, verður ekki endilega
gerð best skil með raunsærri veruleikalýsingu. Tökum sem dæmi kvennakúgunina.
Við getum sýnt mann á sviði sem ber konuna sína á hverjum degi um árabil, með
þeim afleiðingum að hún brotnar saman og flýr á náðir nýstofnaðs kvennaathvarfs.
Við getum líka sýnt eftirfarandi:
Maður nokkur hjó eitt sinn grein af tré og sagði við hana: Ég hef þörf fyrir grein til
þess að styðja mig við.
— Gott og vel, sagði greinin, taktu mig þá.
— En ég get ekki notað grein sem er jafn há mér. Ég verð að beygja þig, sagði
maðurinn.
— Beygðu mig, sagði greinin.
Maðurinn tók greinina, beygði hana, þannig að endar hennar náðu saman og batt
síðan snæri utan um hana. Þannig lét hann greinina vera í tvö ár og notaði hana á
hverjum degi.
Dag nokkurn sagði greinin við manninn: Nú hef ég verið beygð saman í tvö ár, nú
vil ég gjarnan rétta úr mér. Leystu mig.
— Já, sagði maðurinn og leysti hana.
En nú gat greinin ekki rétt úr sér. Og maðurinn sagði við greinina: I raun og veru
held ég að þú kunnir best við þig svona samanbeygð. Þú hefur alls enga löngun til
þess að vera upprétt. Það er eðli þitt að vera beygð.
— Nei, svo er ekki, sagði greinin. Réttu úr mér.
Maðurinn reyndi, en greinin brotnaði.
Þá kom kona hans gangandi fram hjá.
— Hversvegna braustu greinina, spurði hún.
— Nú, hún vildi endilega rétta úr sér, sagði hann.
— Þú hefðir átt að láta mig sjá um þetta, sagði hún. Konur vita meira um svona
lagað. Þegar grein hefur verið beygð um svona langt skeið, verður maður að nota eld
og vatn og þolinmæði til þess að rétta hana við aftur.
Vinstri sinnar hafa verið allt of iðnir við að fordæma alla menningararfleifð og
hefð og afgreiða hana í eitt skipti fyrir öll sem borgaralega. Þannig losna þeir
auðveldlega við að horfast í augu við fortíðina og finna það efni sem nothæft er í allri
framsækinni listsköpun. Það krefst mikillar vinnu, hugmyndaflugs, hæfileika og
listræns metnaðar að endurskapa og endurtúlka það efni sem arfleifðin býður upp á.
Allir geta ekki verið snillingar. Hversdagsleikinn er stöðug uppspretta hugmynda og
möguleika, sagan forðabúr annarra. Hversvegna ekki að flétta hvorutveggja saman í
barnaleikhúsi nútímans?
624