Tímarit Máls og menningar - 01.02.1986, Blaðsíða 67

„Frelsið þverr dag frá degi“
ráð fyrir í Ahlen-ásetluninni, en hjá okkur varð ný valdataka, þó þar ættu
hlut að máli sömu gömlu öflin.
Þeir voru sannarlega margir sem urðu fórnarlömb myntbreytingarinnar,
en þó má segja að hún bafi verið gerð án verulegrar andspyrnu af hálfu
almennings.
Það var alls engin andspyrna.
Hvernig skýrirðu það ?
Eg skil það hreint alls ekki. Auðvitað hugsuðu þá flestir útfrá lögmálum
svarta markaðarins, að vísu . . . en fráleitt var hægt að líta á það sem
viðvarandi ástand. Andspyrna — ég man ekki einusinni eftir neinni gagn-
rýni; og sjálfum varð mér þetta ekki ljóst fyrren síðar, vegna þess að ég hafði
engu að tapa við myntbreytinguna. Aðeins eitt, sem nálega allir höfðu
persónulega reynslu af: umþaðbil þremur eða tveimur eða einni viku fyrir
myntbreytinguna voru mér send ritlaun úr ýmsum áttum fyrir smásögur og
greinar sem ég hafði samið fyrir blöð og tímarit, en svo voru ritin þarsem
verk mín birtust seld fyrir nýja gjaldmiðilinn eftir myntbreytinguna. Eg
held að hver vinnandi maður hafi orðið fyrir svipaðri reynslu, hvort sem
hann var að búa til potta, leggja járnbrautir eða reisa hús.
Mér fannst felast í þessu gengisfelling vinnunnar, en það var ekki fyrren
seinna að ég kom á framfæri gagnrýni, hugsaði um það og skilgreindi það. A
sama tíma létti manni líka vegna þess að þeir litlu peningar, sem maður vann
sér inn eða átti, voru skyndilega einhvers virði. Síðan lauk fimmta áratug og
sá sjötti hófst með kalda stríðinu og fyrsta vísi nýrrar hernaðarstefnu eða
eigum við að segja nýrrar hervæðingar. Og þegar þar var komið sögu var
orðið ljóst að sömu gömlu iðnjöfrarnir, sem áttu Hitler ýmislegt að þakka,
höfðu fjármagnað hann og sannanlega grætt fé á þrælavinnu fangabúðanna,
einsog til dæmis Flick, þarsem hver verkamaður kostaði að mig minnir hálft
annað mark á dag með lélegu fæði og líklegu fjörtjóni — þessi sömu gömlu
öfl efnahagslífsins voru smámsaman að taka völdin aftur, og ekki bara innan
hernaðargeirans. Eg kalla það valdatöku, ekki lýðræðislegt stjórnarfar.
Auðvitað voru í hinum endurskipulagða þýska her margir hershöfðingjar
sem höfðu haft pólitískan hemil á sér — jafnvel svo furðu sætir. En
efnahagslífið, iðnaðurinn og bankakerfið komu í rauninni ósködduð útúr
þrengingunum.
Bandaríkjamenn áttu líka stóran þátt í að koma gömlu efnahagsöflunum
aftur til valda. Margir telja þá bera ábyrgð á því, að ekkert varð úr nýrri
skipan mála. Er hœgt að halda því fram, að hefðu Bandaríkjamenn hvergi
komið nærn, þá hefði allt farið á annan veg?
Nei, því er ekki hægt að halda fram. Eg held við ættum að varast að skella
skuldinni á hernámsveldin. Við höfum tilhneigingu til þess núna, er það
57