Tímarit Máls og menningar - 01.02.1986, Blaðsíða 109

„Milliganga“
Fyrir tilstuðlan milligöngu varð til á íslandi flókið net kvaða af ýmsu tagi
og oft gat komið til árekstra milli ólíkra kvaða. Þegar menn bundust
vináttuböndum í þakklætisskyni fyrir veittan stuðning gat skapast togstreita
við fjölskylduböndin. Vinátta olli því einatt að ættmenni lentu hvor sínu
megin í deilumálum. Gott dæmi um þetta er staða Gunnars á Hlíðarenda,
þegar synir Njáls vinar hans höfðu vegið Sigmund frænda hans. Barnfóstur
myndaði oft eins konar gerviættarbönd sem vernduðu þann sem veikari var
en beindu stundum arfi frá fjölskyldu hans. I Islendinga sögum er gnótt dæma
um þetta. Hænsa-Þórir býðst til að fóstra Helga son Arngríms goða og gefa
honum hálfar eigur sínar en þiggja vináttu goðans að launum. í Laxdæla
sögu segir frá því að Þórður goddi býðst til að fóstra Olaf pá, frilluborinn
son Höskulds Dala-Kollssonar, og arfleiða hann að öllum eigum sínum í því
skyni að tryggja sér stuðning Höskulds.
Fréttaflutningur er önnur tegund milligöngu sem hér verður tekin til
umræðu. Hann kemur oft fram sem söguburður. Endurgjaldið var etv. ekki
meira en ein máltíð fyrir förumann eða hægara starf fyrir vinnufólk. Þeir
sem tóku að sér fréttaflutning voru síður en svo nokkrir höfðingjar, eins og
umboðsmennirnir, heldur þess háttar fólk sem ekki átti neinn kost að taka
þátt í tafli um völd og auð. Utangarðsfólk — svo sem förukonur, þrælar,
húskarlar, griðkonur og stundum frændkonur — átti lítið undir sér við
samfélagsskipan þar sem ríkjandi voru hagsmunir landeigenda: þingfarar-
kaupsbænda og goða. Fréttaflytjendur stinga einatt upp kollinum fyrirvara-
laust til að vinna sitt verk og hverfa úr sögunni jafnharðan. Fréttaflutningur
á venjulega þátt í að kveikja ófrið eða halda honum við, en umboðsmennska
var á hinn bóginn oftast hluti úr ferli sem stefndi að sættum þótt þær yrðu
ekki alltaf langvinnar. En þegar litið er á fréttaflutning og umboð sem liði í
frásögninni verður ljóst að hvort tveggja á þátt í að knýja fram rás atburða í
frásögn af deilumálum.
Fréttaflutningur sögupersónu er allt annars eðlis en upplýsingar sem
sögumaður gefur beint án þess að um sé að ræða atvik sem hafa áhrif á gang
mála.6 Af því tagi er fróðleikur um bandalög, ættartölur og frásagnir af
eignaskiptum. Með slíkum upplýsingum getur sögumaður greint fljótt og
nákvæmlega frá aðstæðum sem skipta máli fyrir gang sögunnar.
Frásagnartækni í Droplaugarsona sögu
í Droplaugarsona sögu er sagt frá deilum milli Helga Droplaugarsonar og
Helga Asbjarnarsonar goða, tveggja áhrifamanna í sama héraði. Helgi
Droplaugarson er kappsamur bóndi, sem tekur að sér mál manna (umboð)
og hann stefnir að því að brjóta niður völd goðans. Þegar hann flytur mál
annarra tekst honum bæði á þingum og utan þeirra að fylgja málum eftir af
99