Tímarit Máls og menningar - 01.02.1986, Blaðsíða 88

Tímarit Máls og menningar
meira og minna dulvituðu ferli sem Freud kallaði „varnarhætti sjálfsins" í
sálgreiningunni, segir Bloom. Og „varnarhættir skáldsins" eru að „víkja
frá“ textum forfeðranna, „rangtúlka“ ætlun þeirra, „sveigja út af (meintri)
braut“ þeirra og hefðarinnar. Skáldið getur ekki losnað við þá bókmennta-
legu drauga sem sækja það heim, það verður að berjast við forfeðurna í texta
sínum. Þannig verður ljóðið vörn eða svar við ljóði hins bókmenntalega
forvera: „Að yrkja er ekki að yfirvinna ótta sinn, heldur er það þessi ótti.“
(Bloom, 1973, 94).
Bókmenntasagan verður á þennan hátt hliðstæð kenningum Freud (sem
Bloom telur „skáld") um Odipusstigið. Sonurinn/skáldið berst gegn föð-
urnum/forveranum um völd og rétt til að eiga móðurina/skáldgyðjuna.
Skáldið vill yfirvinna föðurinn og taka við hlutverki hans — þannig fjallar
sálgreiningin líka um „óttann við áhrif", skv. Bloom. Hér má gjarna bæta
því við að Bloom telur alla túlkun vera mistúlkun og bókmenntagagnrýnin
er skv. honum prósaljóð. (Bloom, 1973, 94—95).
Baráttuna við forfeðurna í skáldskap hinna miklu skálda má sjá í ákveðn-
um mynstrum. Þetta eru sex aðalmynstur sem Bloom kallar „endurskoðun-
arkvóta“ (revisionary ratios) og raðar niður í túlkunarkerfi sem á að gera
okkur að betri lesendum, gera okkur kleift að skilja bókmenntirnar og innra
listrænt samspil þeirra dýpri skilningi.
Hugmyndir Bloom um bókmenntasöguna og kenningar hans hafa þótt
hinar frumlegustu og bókin Óttinn við ábrif hefur þótt spennandi framlag
þó að hún sé ákaflega sérviskuleg og full af hæpnum staðhæfingum.
Kenningar Bloom hafa líka verið gagnrýndar mjög og þá víkur sögunni
aftur að Gilbert og Gubar.
Mótleikur
Þær Gilbert og Gubar eru sammála Bloom um að bókmenntasagan „sé
saman sett af sterkum leikjum og óhjákvæmilegum mótleikjum" (1979, xiii).
Þær benda á að bókmenntasögulíkan Bloom sé prýðisúttekt á því hvernig
feðraveldið hafi alltaf hnýtt saman listsköpun og kynferði (karla). Líkan
Bloom sýni og greini sjálfskilning feðraveldisins ágætlega en Gilbert og
Gubar eru ekki aldeilis sammála því að þar með sé (bókmennta) sagan sögð.
Þær spyrja:
hvar á skáldkonan heima í þessari mynd? Langar hana til að sigrast á
„forföður" eða „formóður“? Hvað gerist ef hún finnur engar fyrir-
myndir, enga forvera? A hún skáld„gyðju“ og þá hvers kyns? (47).
Skáldkonur geta ekki þjáðst af „óttanum við áhrif“ á sama hátt og „synir"
Bloom. Otti skapandi kvenna er miklu fremur „óttinn við að vera höfund-
78