Tímarit Máls og menningar - 01.02.1986, Blaðsíða 124

Tímarit Máls og menningar
sem komu sér upp „byltingarsinnuðum“ orðaforða og tóku að sér að túlka
„hagsmuni alþýðunnar".
I Menningarbyltingunni kom greinilega í ljós að þótt liðin væri hálf öld
frá falli keisaraveldisins voru áhrif gamla þjóðfélagsins ennþá sterk. Mao
Zedong og Lin Biao voru dýrkaðir eins og keisari og útvalinn arftaki hans.
Mao var talinn óskeikull og orð hans voru lög sem allir urðu að lúta. Mao
gerði ekkert til að sporna gegn þessari dýrkun almennings á sér heldur
notfærði hann sér hana til að tryggja framgang stefnu sinnar sem óneitanlega
er furðulegt þegar tekið er tillit til þess að eitt helsta markmið Menningar-
byltingarinnar var að brjóta niður afturhaldssöm áhrif gamla þjóðfélagsins.
Það er erfitt að sjá hvernig endurreisn keisaraímyndarinnar og keisaralegs
einræðis hefði getað styrkt alþýðuvöld þótt það væri gert í nafni sósíalism-
ans. Slíkt hlaut að stríða gegn þróun í átt til aukins lýðræðis og hamla gegn
frumkvæði almennings.
Þrátt fyrir allt umrótið og árásir Rauðra varðliða á embættismenn ríkisins
urðu litlar breytingar á stjórnkerfi Kína og efnahagskerfi í Menningarbylt-
ingunni nema í sveitum þar sem samyrkjubúum var komið á fót en þau
höfðu verið leyst upp eftir Stóra stökkið. Helsta stjórnkerfisbreytingin var
að byltingarnefndir komu í stað flokksnefnda á hverjum stað en í rauninni
var þetta aðeins nafnbreyting þar sem félagar í byltingarnefndum voru allir í
kommúnistaflokknum.
Eftir tilraun Lin Biaos til hallarbyltingar 1971 virðist sem Mao hafi gert
sér grein fyrir því að Menningarbyltingin hefði ekki náð tilætluðum árangri.
Völdin voru orðin svo samþjöppuð að leiðtogaskipti í æðstu forystu ríkisins
með hallarbyltingu hefðu getað ákvarðað þá stefnu sem kínverska þjóðfé-
lagið tæki. Mao viðurkenndi þetta m. a. með því að samþykkja að Deng
Xiaoping og ýmsir fleiri leiðtogar, sem höfðu verið svívirtir í Menningar-
byltingunni sem auðvaldssinnar, fengju aftur mikilvæg embætti. Við það
dró nokkuð úr samþjöppun valda í æðstu stöðum og hugmyndafræðilegur
sveigjanleiki jókst. Mao var samt síður en svo ánægður með þessa lausn eins
og sést af ýmsum athugasemdum hans um kínverska þjóðfélagið á síðustu
æviárum hans, þar sem hann líkir því við vestræn auðvaldsþjóðfélög og talar
um nauðsyn áframhaldandi byltingar.
Leitinni að nýju þjóðfélagskerfi var alls ekki lokið þegar Mao lést haustið
1976.
Nýjasta sveiflan
Það liðu ekki nema tvö ár frá láti Maos þar til Kínverjar hófu eina tilraunina
enn til að breyta út af uppskrift Sovétmanna að sósíalisma.
114