Tímarit Máls og menningar - 01.02.1986, Blaðsíða 31

Adrepur
Ekki nenni ég að eyða orðum á undarlega tilraun Einars til að gera Helgu
að bandamanni einhverra alþingismanna sem ekki vilja láta þýða íslensk
verk á önnur norðurlandamál, en þar sem henni virðist ekki hafa þótt
ádrepan svaraverð langar mig að drepa á nokkur atriði í henni sem mér
finnst skipta máli. Einar viðurkennir í upphafi að Helga hafi sýnt fram á
„mörg stór mistök“ í þýðingunni, „svo jafnvel mætti tala um fúsk“, en hann
botnar hins vegar ekkert í hvers vegna Helga er að birta þessa grein á
íslensku, nema þá til að gera Ivar Eskeland „ærulausan hér á landi . . .“ (268)
Þessar hugleiðingar um persónulegar ærumeiðingar (er ekki eitthvað dæmi-
gert íslenskt við slíkan skilning?) virðast hafa staurblindað Einar á gildi
ritgerðarinnar, sem felst í fyrsta lagi í því að hún er gott framlag í hina
almennu, en enn sem komið er fábreyttu, þýðinga-umræðu hér á landi, og
færir okkur þannig skrefi nær því að tala markvisst um þýðingar, eðli þeirra,
hlutverk og aðferðir. I öðru lagi felst í ritgerðinni dágóð greining á
fjölmörgum þáttum einnar mikilvægustu skáldsögu okkar frá síðustu ára-
tugum; raunar tel ég að þarna sé ein besta greining sem gerð hefur verið á
nokkru verki eftir Svövu. Slíkt kemur ekki á óvart, því vandaður og
hugkvæmur samanburður frumtexta og þýðingar er ein frjósamasta leiðin í
innviði bókmenntaverks. Einungis sjálfur starfinn að þýða af vandvirkni
getur fært mann ótvírætt nær því flókna samspili orða sem liggur til
grundvallar mikilhæfum verkum.
I þriðja lagi er Helga að fjalla um örlög merks íslensks skáldverks á
erlendu máli og auðvitað á slík umfjöllun erindi við íslenska lesendur. Og
þeir eru vonandi ekki allir seldir undir sama undirlægjuháttinn og birtist í
lokaorðum Einars, er hann segist vona að „þessir útlendu menn viti að
flestir höfundanna munu áfram bera til þeirra fremur hlýjan hug.“ (271) Það
er rétt eins og þessar fáu hræður hér á eynni eigi að vera hrærðar yfir því að
einhver skuli yfirleitt nenna að ferja texta okkar yfir til meginlandsins. Þar
með verða allir þýðendur að einslitum og ósundurgreindum hópi, fúskarar
sem aðrir — en raunin er væntanlega sú að vinnubrögðum þýðenda er mjög
misháttað: þakka ber og styrkja þau verk sem til er vandað, en það er engin
ástæða til að þegja yfir fúski eins og því sem Helga afhjúpar í grein sinni.
Eins og Einar bendir á, bjóðast ekki nema fá tækifæri til að koma
íslenskum bókum út erlendis. Halldór Laxness, sem Einari verður tíðrætt
um þótt í óljósu samhengi sé, sagði á sínum tíma: „Rithöfundur úr litlu
málsamfélagi er yfirleitt vís til að taka hvaða boði sem er um þýðingu bóka
sinna á tungu stórs samfélags . . .“5 Að þessu leyti hefur Helga rétt fyrir sér
er hún segir: „Þýðendur njóta þess sem höfundar gjalda, að Island er lítið
málsamfélag." (245) Því hættan er sú að þýðendur séu sjálfkrafa prísaðir og
íslendingar þakklátir fyrir það eitt að bók er tekin til þýðingar. En að
21