Tímarit Máls og menningar - 01.02.1986, Blaðsíða 136

Tímarit Mdls og menningar
heimilisstörfunum af auðsveipni, hefur
þó tekist, gegn vilja bónda síns, að fá sér
vinnu úti hálfan daginn. Og auðvitað
eru þau að byggja sér einbýlishús til að
geta nú verið út af fyrir sig og sleppa við
ónæði af öðrum. Samtalið hvessist og
birtir um leið þau heimilissamskipti sem
ekki hafa áður verið orðuð:
„Auðvitað heyrðirðu ekkert.
Hvers vegna hefðirðu átt að gera
það? Þú heyrir aldrei neitt. Þú
hefur aldrei heyrt neitt nema það
sem þú vilt sjálfur heyra. Þú
myndir ekki einu sinni heyra þótt
ég stæði fyrir framan þig og æpti
beint upp í andlitið á þér.“ (15)
„Segjum svo að við höfum heyrt
eitthvað. Segjum svo að við höf-
um heyrt óp, allt í lagi, segjum
það, og þá spyr ég: Hvað með
það? . . . Hvað kemur okkur það
við þó einhver æpi?“ (16)
Eða var umheimurinn utan þessa ein-
angraða heimilisvítis að minna á sig,
með undirleik fasistaviðkvæðisins úr
glymskrattanum, Sieg heil, sieg heil?
Það viðlag gæti svo sem átt við fleiri
sögur þessarar bókar, þótt á mismun-
andi hátt sé.
Við gluggann á ýmis viðfangsefni
sameiginleg með fyrra smásagnasafninu.
Höfundi er t. a. m. sem fyrr hugstætt
hlutskipti kvenna, sem birtist í ýmsum
tilbrigðum og hvergi uppörvandi. Ef
taka ætti þær lýsingar bókstaflega virðist
jafnréttisboðskapur síðustu ára ekki
hafa rist djúpt í íslensku samfélagi að
mati höfundar. I mörgum sagnanna er
kynjamisréttið hyldjúpt og óbrúanlegt.
Mismunurinn milli fyrri bókarinnar
og þessarar er m. a. fólginn í betri vinnu-
brögðum, meira öryggi. Gagnstætt því
sem áður var gætir boðunartilhneigingar
lítt í þessari bók; hvergi birtist vísifingur
háttvirts höfundar, heldur er persónun-
um gefið sjálfstætt líf og þeim teflt fram
til sannfærandi átaka. Einnig eru margar
sögurnar „innhverfari“ en áður, í þeim
skilningi sem ég hef reynt að lýsa. Fram-
vinda þeirra er í hugskoti einnar mann-
eskju, lýst er hvernig hún lifir atburðina,
svo lesandinn getur einatt verið í vafa
um hvað hafi raunverulega gerst. Frá-
sögnin er gjarnan á mörkum draums og
veruleika og undirvitundin skýtur upp
kollinum. Yfirleitt er mjög vel farið með
þessa frásagnaraðferð.
Sem fulltrúa þessara sagna getum við
nefnt söguna Dans. Þar er lýst ungri
yfirstéttarkonu í sólarlandaferð sem
verður viðskila við mann sinn og stend-
ur andspænis eigin villtum, uppruna-
legum kenndum sem hún þorir ekki að
gangast við og hörfar til baka inn í sinn
verndaða heim, jafnbæld og ósjálfstæð
og áður. I þeirri sögu kannast reyndar
eiginmaðurinn ekki heldur við að neitt
sérstakt hafi gerst. I frásögninni blandast
atburðaslitur úr fortíð og nútíð saman í
einum hrærigraut, sem er í samræmi við
hugarástand aðalpersónunnar. Skyld
þessu er sagan Samfylgd þar sem kona
kemst úr jafnvægi, stödd ein úti í myrkri
á ókunnum stað og endar með að horf-
ast í augu við eigin andlitslausan skugga.
Hlutskipti kvenna í þessum sögum er
yfirleitt bæling og niðurlæging. Aðal-
persóna sögunnar Eitthvað er stúlka
sem virðist vitandi vits, með opin augu,
vera að feta í fótspor móður sinnar sem
er gift alkóhólista og ófær um að rífa sig
lausa. Sagan Dagsskíma fjallar um konu
sem hefur verið nauðgað, þar með lýkur
sjálfstæðu lífi hennar og hún stígur
skrefið til baka til fyrrverandi manns
síns sem hefur yfirgefið hana. Mér þykir
þessi saga einna síst í bókinni, og má
126