Tímarit Máls og menningar - 01.02.1986, Blaðsíða 74

Vilborg Dagbjartsdóttir
Frá draumi til draums
Ljóðið Söknuður eftir Jóhann Jónsson er svo einstakt í íslenskri
bókmenntasögu að við lítum gjarnan á það sem fullkomleikann
sjálfan og án tengsla við önnur verk, rétt einsog skáldið hafi farið að
dæmi Guðs sem skapaði heiminn úr engu. I formála sínum að bók
Jóhanns Jónssonar segir Halldór Laxness:1
Jóhann yrkir kvæðið Söknuð á þeim misserum er hann hefur öðru
sinni kent sjúkdóms þess er dró hann til dauða. I þessu kvæði eru
rakin öll fyrri kvæði hans og ævi; og þannig er kvæði þetta að sínum
hætti andlátskvæði einsog mörg fegurstu kvæði túngunnar, ort í það
mund er höfundur kveður líf sitt, helgað þeirri stundu þegar ekki er
framundan nema skuggsjón liðinnar ævi manns spegluð í andartaki
hans hinstu. Sjálft er kvæðið aðeins bergmál eins spurnarorðs:
“hvar?“
Þetta getur allt verið rétt svo langt sem það nær en það skýrir ekki
kvæðið að öllu. Hvað á Jóhann til að mynda við þegar hann í 39. og
40. vísuorði segir:2
eitthvað þvílíkt sem syngi vor sálaða móðir
úr sjávarhljóðinu í fjarska.
Það getur ekki átt við hann sjálfan af því að móðir hans lifði hann,
enda lýkur Halldór Laxness formálsorðum sínum þannig:3
Hann andaðist 1. september 1932. Líkami hans var brendur. Astkona
hans Elísabet Göhlsdorf flutti duft hans heim til Olafsvíkur skömmu
síðar, og lifði móðir hans þar þá enn.
Ekki þarf Jóhann að taka svona til orða rímsins vegna og almennt
eru ljóðalesendur ekki móðurlausir. Þetta hlýtur að vera vísun og
merkja einhvern ákveðinn, sem hefur misst móður sína, og ljóðið allt
bendir á hann með beinum vísunum. Það er Gestur Pálsson. Jóhann
ávarpar hann og samsamar sig honum. Hinni áleitnu spurningu í
upphafi ljóðsins er hvíslað til Gests og svo heldur Jóhann áfram og
rekur æviharm þeirra beggja — hann er sjálfur að deyja vonsvikinn
fjarri ættjörð sinni — eins og Gestur.
64