Tímarit Máls og menningar - 01.02.1986, Qupperneq 97

Kvennamdl og kvennamenning
Og hvað nú?
Umræðan er sumsé fjörug í kvennarannsóknum í bókmenntunum í dag og
mikið í bígerð. Ekki dettur mér í hug að taka afstöðu með eða á móti þeim
tveim stefnum sem hér hefur verið lýst. Báðar ganga mun lengra en áður
hefur verið gert og vega að rótum viðtekinna hefða hvor á sinn hátt.
Vel má gagnrýna nýjustu greinar Gilbert og Gubar fyrir að vera „mislest-
ur“ á gagnrýninni sem þær hafa sætt, „frávik“ frá kröfunni um nýjan
textaskilning og aðferðafræði og „ótti við áhrif“. Þær standa alla vega fast á
sínu og þó að Brjálaða konan hafi verið gagnrýnd harkalega held ég að
margt í kenningum Gilbert og Gubar standist fyllilega og þær séu mjög
gagnlegar í rannsóknum á bókmenntum kvenna — einkum eldri bók-
menntum. Hins vegar getur menningargagnrýni orðið að samsæriskenning-
um og þær geta orðið ýmist ögrandi og frjóar eða hamlandi og afturhalds-
samar. Og veruleikinn er alltaf að breytast og „sannleikurinn" með honum.
Nú eru Gilbert og Gubar að undirbúa nýtt stórvirki, hliðstætt Brjáluðu
konunni en að þessu sinni um 20. öldina. Spurningin er hvort þeim tekst að
þróa kenningar sínar áfram eða hvort þær eru komnar inn í fræðilega
blindgötu. Því skal heldur ekki spáð hvort hugmyndir „dekonstruksjónism-
ans“ lifa lengur eða skemur í Bandaríkjunum.
I Frakklandi hefur sömuleiðis komið upp hörð gagnrýni á femínistana
sem vilja gera konuna og drauminn um kvennamálið að upphafi og endi alls
sem er. Kenningarnar um hina jákvæðu, allt umfaðmandi nautn kvenna hafa
þótt lausar við sögulegt, pólitískt og jafnvel líkamlegt samhengi. Spurt hefur
verið hvort svona hugmyndir, svona útópíur þaggi ekki endanlega niður í
konum? Og víst er um það að kenningar frönsku femínistanna virka oft
hræðilega fjarri öllu lifuðu lífi. Taki maður hins vegar á móti þessum textum
á þeirra forsendum, opna kenningar Frakkanna nýjar víddir, nýjan skilning
og margar af bókmenntagreiningunum sem gerðar hafa verið undir merkj-
um þeirra eru frábærar.
Skemmtilegast væri ef þessar stefnur hefðu áhrif hvor á aðra og bættu
hvor aðra upp og sú þróun virðist raunar í fullum gangi, hinn gagnkvæmi
áhugi leynir sér ekki né „óttaleysið við áhrif“ — þrátt fyrir allt.
Athugasemdir:
1. Sandra M. Gilbert and Susan Gubar: The Madwoman in the Attic. The Woman
Writer and the Nineteenth-Century Literary Imagination. Yale University Press,
1979. Þegar vísað er til bókarinnar hér á eftir eru notuð blaðsíðutöl í svigum, án
titils.
2. Bókin Brjálaða konan í kvistherberginu hefur verið kynnt á Islandi í fyrirlestri
Ragnhildar Richter: „Baráttan við bókmenntahefðina. Um konur og bók-
87