Tímarit Máls og menningar - 01.02.1986, Qupperneq 117

Ragnar Baldursson
Mótun Nýja Kína
Fæðingarhríðir í eina öld
Það er útilokað að skilja kínversk nútímastjórnmál óg þær breytingar sem
nú eiga sér stað á kínverska þjóðfélaginu án þess að setja þær í sögulegt
samhengi. I bók minni Kína, frá keisaraveldi til kommúnisma, sem kom út
hjá Máli og menningu síðastliðið haust, rek ég höfuðatriði kínverskrar
nútíma- og samtímasögu sem ég tel nauðsynleg til skilnings á kínverska
þjóðfélaginu. I þessari grein mun ég leitast við að sýna fram á að pólitískar
sveiflur síðustu áratuga eru eðlileg afleiðing af falli keisaraveldisins og því
þjóðfélagslega umróti sem fylgdi í kjölfarið.
Hrun keisaraveldisins
Alla þessa öld hafa verið miklar og öfgakenndar sviptingar í kínversku
þjóðfélagi hvort sem þjóðernissinnar eða kommúnistar fóru með völd í
ríkinu. Valdatími þjóðernissinna einkenndist af blóðugum styrjöldum,
sundrungu og átökum milli róttæklinga sem vildu umbylta þjóðfélaginu og
íhaldsamra afla sem unnu gegn breytingunum og vildu jafnvel endurreisa
keisaraveldið. Kommúnistar bundu enda á innanlandsstríðin en undir stjórn
þeirra hefur kínverska þjóðin upplifað hverja kollsteypuna og þjóðfélagstil-
raunina á fætur annarri.
Þjóðfélagsumrót þessarar aldar er algjör andstæða við hið keisaralega
þjóðfélag sem hélst að miklu leyti óbreytt í rúm tvö þúsund ár frá því að
fyrsti keisarinn, Quin Shihuan, sameinaði Kína árið 227 f. Kr. Uppreisnir
og styrjaldir, sem komu nýjum keisaraættum til valda, endurnýjuðu
stjórnkerfið á nokkur hundruð ára fresti, en slíkt stuðlaði að viðhaldi
þjóðfélagskerfisins og raskaði ekki grundvelli þess.
En keisaraveldið þoldi ekki snertingu við þróttmikil auðvaldsríki hins
vestræna heims sem þvinguðu dyr Kínaveldis upp á gátt. Heimsvaldastefnan
raskaði innra jafnvægi hins keisaralega þjóðfélags. Ósigrar keisaraherjanna
fyrir tiltölulega fámennum innrásarsveitum á nítjándu öldinni sýndu að
kínverska keisaraveldið var ekki öflugasta menningarríki veraldar eins og
Kínverjar höfðu alltaf álitið. Keisaraættir höfðu að vísu áður tapað fyrir
innrásarherjum „barbara" (Mongóla og Mansjúmanna) úr norðri en þeir
107