Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Síða 61

BLIKUR Á LOFTI í PÉTURSBORG
mínum: „litli maðurinn" leggur á flótta; hann missti vitið þegar hann sá
styttuna.
Þrátt fyrir það sneri „litli maðurinn“ til baka í verki Gogols. Embættis-
maðurinn hefur verið klæddur úr frakkanum og ráfar um milli eyjanna og
útsýnispallsins, draugur hans ofsækir auðuga vegfarendur. Til að finna
staðinn þar sem glæpurinn var framinn fórum við, leiðsögumaður minn og
ég sem leiðsagði honum, yfir brú og um okkur lék napur vindur. En við
fundum ekki auða torgið þar sem hann hafði verið klæddur úr frakkanum.
Torgið var ekki til á tímum Diderots; á mínum tímum var það horfið. En
það er til, því til eru nákvæmar lýsingar á því á bókum. Allt umhverfis það
standa verkamannabústaðir, og á þá eru skrifuð slagorð, rauðum og gylltum,
upplituðum stöfum.
Á leiðinni hittum við alla sem litu dagsins ljós á 19. öld, öld iðnaðarins:
lágt setta, fótumtroðna embættismenn, menn sem ekkert fór fýrir, ungar,
fátækar, niðurlægðar og móðgaðar stúlkur!
Milli svartra húsanna og hreysanna stóðu persónur Púsldns, Gogols og
Dostojevskís. Allar biðu þær þess að örlög þeirra yrðu fengin þeim aftur í
hendur.
11.
í annarri gönguferð fór ég ásamt hinum ósýnilega leiðsögumanni mínum
sem ég leiðsagði nú í áttina að Heytorginu, sem nú heitir Friðartorgið
(„Plostsjad míra“) til að leita uppi hús okurkerlingarinnar í hverfinu þar sem
Dostojevskí bjó á sínum tíma.
Uppgötvanir af þessu tagi byggjast ekki á neinni annarri vissu en þeirri
sem býr í vitundinni, maður fær eins og högg sem gefur til kynna að maður
hafi álpast inn í segulsviðið, hafi hitt á skautið. Skyndilega blasti það við.
Gangstéttin hallaðist aðeins, hellurnar voru ójafnar, dyrnar opnar í hálfa gátt.
Ég gekk upp stigann og varð gersamlega forviða þegar ég kom upp á aðra
hæðina og mætti málurum sem komu askvaðandi út úr nýmálaðri íbúð, rétt
eins og í Glæpi og refsingu.
Við stauluðumst aftur niður stigann hríðskjálfandi.
Enn á ný, enn eina ferðina var hér verið að misþyrma draumum Upplýs-
ingarinnar: Raskolnikov með öxina undir handleggnum, bundna við hann
með spotta (Glæpur og refsing). Og brátt, Djöflarnir, samsærið, djöfulleg
áform Verkhovenskís: nú ekki lengur til þess eins að færa mönnum hamingju
þvert gegn vilja þeirra, heldur til að ná algeru valdi yfir þeim með því að
myrða þá.
TMM 1997:2
59