Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Blaðsíða 87

MAÐURINN í NÁTTÚRUNNI
af okkur, hvorki öræfum, bræðrum né systrum í tilverunni. Þegar við
drepum er það af óvitaskap og ekkert að marka morðið. Eiginlega er það
ósakhæft, líkt og ef sauðkind hefði bitið mann til bana eða ekið á hann
dauðadrukkin. Mönnum finnst íslensk afbrot vera hlægileg. Á sama hátt er
algeng skoðun að fullkomin eining ríki í umgengni okkar við landið; við
trúum því hvað sem veruleikinn leiðir í ljós. Líklega er rétt að við höfum
verið tiltölulega háðari eða tengdari því sem kallast náttúra en aðrar þjóðir,
að minnsta kosti norðarlega á hnettinum. Það voru ekki vitsmunaleg tengsl
heldur af nauðsyn, vegna atvinnuhátta og híbýlakosts. Oftast voru tengslin
ekki sprottin af eigin hugsunarhætti eða hvötum heldur tókum við upp
erlend kjörorð í afstöðu okkar til landsins, eins og meginatriðið í anda
hembygd og hemland í Svíþjóð sem varð að ungmennafélagshreyfingunni
hér. Hún náði til flestra þátta í menningu þjóðarinnar. Trúin á landið, eins
og það var kallað, gekk í fólk og krafðist hvorki gagnrýni né ábyrgðar, heldur
starfs. Þess vegna fólst trúin í því að „breyta“, umturna, ráðist var á landið
og því eytt eins mikið og á skipulagðan hátt og tækin leyfðu. Allt var flatt út,
eins og hraunið, vegna fiatneskjulegrar hugsunar.
Langt fram eftir öldum bjuggum við ekki ofan jarðar, heldur á mörkum
yfirborðs og djúps án þess að vera beinlínis hellamenn og höfum því ekki
skilið eft ir okkur merkar hellaristur. í torfbæjum var lítill munur á hita innan
og utan dyra, fólk gekk ullarklætt á báðum stöðum, fór út og inn án þess að
fækka eða fara í fleiri peysur. Var þetta samruni við náttúruna eða kunnáttu-
leysi í gerð húsa og fatnaðar? Dvöldum við forðum helst úti vegna slæmrar
loftræstingar í torfbæjum eða var meiri andlegan unað að finna hvað varðar
liti og form utan dyra en í baðstofunni? Rómantíkin á síðustu öld, eða sá
hluti stefnu hennar sem var aðgengilegastur, sá sem snerti grösin og gróður
og væminn söng, átti greiðan aðgang að okkur í upphafi þessarar aldar, en
við sáum ekki heildarstefnu hennar, blíða viðhorfið til lífsins sem við hefðum
átt að nýta okkur. í staðinn fyrir íhugun gripum við til staðhæfinga og
hrifningar sem einkennir þá sem lifa að litlu leyti samkvæmt því fjölmarga
sem lífið hefur að bjóða. Nú er öldin önnur og líklega hvergi jafn mikill
munur og hér á því sem kallast innan húss og utan, hvað hitastig varðar og
híbýli, með hliðsjón af náttúru og umhverfi, svo ekki sé minnst á veðurfarið.
Oft er eitthvað líkt hitabeltisloffslagi í stofu meðan hraglandi er fyrir utan
gluggann. Fyrir bragðið höfúm við með tímanum orðið aðgreindari frá
náttúrunni en aðrar þjóðir. Við getum sjaldan farið að heiman jafn fáklæddir
og þegar við erum inni og berum það með okkur í ráðleysi tilfinninga og
athafna. Nú er svo komið að við eru á allan hátt yfirhafnarþjóð, í hugsun og
umgengni. Hitti maður annan, hittir hann sjaldan manninn eins og hann
kemur til dyranna, heldur flíkina. Þú talar ekki við mann heldur mussuna
TMM 1997:2
85