Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Page 98

ÓLAFUR HALLDÓRSSON
öldum, eftir þýsku erleben. Ég er ekki viss um að íslendingar hefðu sjálfir
ráðið við að prýða tungu sína með þessum orðum ef þeir hefðu ekki notið
hjálpar dönskunnar.
Hvernig fóru íslendingar að áður en þeir lærðu þessi orð? Við skulum líta
á fáein dæmi og skáletra í svigum skýringar sem bráðum verður nauðsynlegt
að hafa við þau orð sem nú eru að verða óþörf í málinu:
í Norna-Gests þætti svarar söguhetjan spurningu Ólafs konungs Tryggva-
sonar þannig: „Mest gleði þótti mér (d: Mesta gleði upplifði ég) með Sigurði
konungi og Gjúkungum.“
„Loffið undrar mjög er það hefir fyrir fundið (d: upplifað) eigi minni ljós
en það hefir áður í sér.“2
„Fögur er Hlíðin, svo að mér hefur hún aldrei jafh fögur sýnst“ (d: ég hef
aldrei upplifað hana jafn fagra. Brennu-Njáls saga)
„Margoft tvítugur / meir hefir lifað (y.upplifað) / svefnugum segg / er
sjötugur hjarði.“ (Jónas Hallgrímsson: „Séra Stefán Pálsson“)
„En eitt hásumarkvöld í hvítum þokum, við líðandi vatn og nýtt túngl, þá
lifir þú (d: upplifirþú) þetta undur [.. ,]“3
„Þar heyrði ég (d: upplifði ég) óspilltan hróðrarþátt / á heiðanna fornu
tungu [...] Og andvaka fann ég (d: upplifði ég) með ógn og dýrð [...]“ (Jón
Helgason: „Við Tungná“)
„Það var óvenjulega gaman (d: óvenjuleg upplifun) að standa fram á
einhverri klettasnösinni og sjá til hvalanna.“4
„En samt er það mála sannast, að óvíða hef ég skynjað (d: upplifað) slíkan
náttúruunað (d: náttúruupplifun) sem dagstund við Mánafoss um Jóns-
messubil."5
„Því skal þess getið til leiðsagnar þeim, sem óskar að kynnast ósnortinni
(d: upplifa ósnortna), lifandi náttúru, að fáa staði veit ég ljúflegri en einhvern
hrísflóa á Kólkumýrum norður.“6
„[. . .] og þegar ég fann hestinn taka niðri aftur var þessi skemtun (d:
upplifun) á enda.“7
Nú þurfa íslendingar ekki lengur að hafa fyrir því að muna marga tugi
orða: heyra, sjá, fínna, finna til, lenda í, lifa, njóta, reyna, skynja, verða fyrir,
gaman, nautn, reynsla, skemmtun, sæla, unaður, yndi og margt fleira. Nú
duga tvö orð: upplifa og upplifun, og nú geta íslenskir bókmenntafræðingar
tekið lífinu létt: „Við upplifum atburði gegnum Kidda [. . .]“.8 Það er ekki
fjósalyktin af þessari setningu; það er danskur ilmur, og við horfum á eftir
höfundi hennar með aðdáun og sjáum að hann er sigldur.
Svo þú hugsaðir [...] sem eitthvað gerólíkt við stóra prójektið?
Þarna er enskt or ð,project, ættað úr latínu, að hálfu leyti stafsett að íslenskum
96
TMM 1997:2