Tímarit Máls og menningar - 01.09.1999, Síða 16

SIGRÚN SIGURÐARDÚTTIR
þær aðstæður sem mótuðu líf hvers einstaklings hverju sinni og töldu allar
hugleiðingar um sálarkreppu einstaklingsins og hugsanleg viðbrögð við ytri
aðstæðum vera utan síns fræðasviðs.
Á síðari tímum hafa sagnfræðingar, sem kenndir hafa verið við póst-
módernisma, verið að færast nær rithöfundum, heimspekingum og bók-
menntafræðingum með þverfaglegar áherslur að vopni. Það sem einkennir
póstmódernisma í sagnfræði öðru fremur er viðurkenning, fremur en af-
neitun, á því ófrelsi sem orðræðan setur hugsun mannsins. Raunar má skipta
sagnfræðingum, og ef til vill öllum fræðimönnum, í tvo hópa eftir afstöðu
þeirra, eða skorti á afstöðu, til orðræðunnar og áhrifa hennar.
Annars vegar höfum við ffæðimenn sem loka augunum fyrir því ástandi
sem skapast hefur í nútímanum og hins vegar fræðimenn sem byggja rann-
sóknir sínar og kenningar á forsendum nútímans og þar með hinu póst-
móderníska ástandi sem tilheyrir honum. Franski heimspekingurinn
Jacques Derrida er í hópi þeirra síðarnefndu. í viðtali sem birtist í Tímariti
Máls og menningar árið 1994 svarar Derrida spurningu viðmælanda um
hvort hann sé heimspekingur sem hugsi samtíð sína, á eftirfarandi hátt:
Það er ekki til neinn fyrirfram ákveðinn mælikvarði á það hvort hugs-
un manns snýst um líðandi stund, eða svo ég haldi mig við orðalag
ykkar, hvort maður „hugsar samtíð sína“. Hjá mörgum fer þetta alls
ekki saman. En þetta eru spurningar sem ég treysti mér varla til að
svara undirbúningslaust. Við verðum því að halda okkur við þann
tíma sem við höfum til ráðstöfimar hér og nú. Það að hugsa um sam-
tíma sinn er ákveðnari afstaða nú en nokkru sinni fyrr, einkum ef
maður tekur þá áhættu að tala opinberlega, því tímarammi slíkrar
tjáningar er búinn til. Hann er tæknilegur tilbútiingur. Viðburðurinn
sjálfur, tími þessa opinbera gjörnings, er veginn, metinn, afmarkaður,
„forsniðinn“, „settur af stað“ í „fjölmiðlaapparati“.4
Af svari Derrida má sjá að hann telur póstmóderníska fræðimenn, það er þá
fræðimenn sem hafa tekið þá afstöðu að bregðast við því ástandi sem póst-
módernisminn er, taka nokkra áhættu þegar þeir leitast við að greina
samtíma sinn í því skyni að finna leið út úr honum því tímarammi tjáningar-
innar í nútímasamfélagi sem stjórnað er af „fjölmiðlaapparati“ þröngvar
fræðimanninum inn í það ástand sem hann leitast við að brjótast út úr og
greina. Með því að tjá sig um póstmódernismann í nútímanum gengur mað-
ur póstmódernismanum að einhverju leyti á vald því þó að ffæðimenn geti
neitað að tjá sig innan mjög afmarkaðs tímaramma, sem miðar að því að ein-
falda flókna hugsun í því skyni að spara tíma og þar með peninga, geta þeir
ekki komið í veg fyrir að kenningar þeirra verði mistúlkaðar og misnotaðar
14 www.mm.is TMM 1999:3