Tímarit Máls og menningar - 01.09.1999, Side 105

LORENZO VALLA, ÁRNI MAGNÚSSON OG . . .
þess í stað „nokkurri fjarlægð“ og „heildarsamhengi“ (bls. 147). Ég fullyrði
að hvort tveggja verði að vera fyrir hendi, smámunir og yfirsýn, og reyni í því
sem á eftir fer að nota setningu Einars um Valla sem tilefni umhugsunar um
það hvernig fjalla ber um erlent samhengi íslenskrar sögu. Effir á að hyggja
sýnist mér að meira hefði þurft að vera af slíku í minni bók.
II
Lorenzo Valla gekk þrítugur í þjónustu Alfonso konungs af Aragon og Sikiley
sem um þær mundir, árið 1437, ffeistaði þess að ná Napólí á sitt vald. Höfuð-
stöðvar konungs voru í bænum Gaeta fyrir norðan Napolí og þar sat Valla við
hirðina næstu árin eða fylgdi konungi í hernað. Verkefni Valla voru að þýða
grísk fornrit yfir á latínu og að skrifa rit um heimspeki og annað sem konungur
hafði ánægju af, sem og ævisögu hans. Á þessum árum skrifaði Valla sín helstu
rit um latneska tungu (De elegantia linguae latinae), heimspeki (Repastinatio
dialecticae etphilosophiae) og guðfræði (De libero arbitrio). Hann naut virð-
ingar menntamanna en hafði jafhframt aflað sér óvildar með háðsglósum og
þrætugirni. Hann settist að í Napólí þegar Alfonso náði henni á sitt vald sum-
arið 1442 og var þar næstu sex árin, að honum tókst eftir ítrekaðar tilraunir að
komast í þjónustu páfa í fæðingarborg sinni Róm. Nikulás páfi fimmti var þá
nýtekinn við og á hans vegum starfaði Valla og síðan hjá Calixtusi þriðja en
kenndi jafhffamt mælskufr æði við háskólann í Róm. Valla lést 1. ágúst 1557.5
Meðal þess sem Valla skrifaði í þjónustu Alfonso var ritið Defalso credita et
ementita Constantini donatione eða Um falsað og ranglega álitið gjafabréf
Konstantínusar. 1 sem stystu máli tók hann sér fyrir hendur að sýna fram á að
skjal sem páfar höfðu um aldabil notað til að rökstyðja veraldleg yfirráð sín í
stórum hluta Ítalíu og nokkurt vald almennt yfir keisurum og konungum í
Evrópu, nefnilega gjafabréf Konstantínusar keisara í Róm til Silvesters páfa í
byrjun 4. aldar, væri falsað og þar með dautt og ómerkt.
Rök hans voru af tvennum toga. í fyrri hluta verksins beitti hann sögulegum
rökum til að sýna fram á að þessi afhending gat ekki hafa átt sér stað. Meint gjöf
Konstantínusar var sögulega ómöguleg: hann var ekki í aðstöðu til að gera
þetta og páfi ekki til að taka við veraldlegum yfirráðum. Gjöf sem þessi hefði
brotið í bága við skilgreiningu keisaralegs valds á þessum tíma og sjálfsmynd
kirkjunnar, sem enn hafði lítil sem engin ítök í rómversku samfélagi. Hvorug-
ur þeirra hefði verið með fullu viti að gera svona nokkuð! Þar að auki voru
engin önnur gögn til ffá þessum tíma eða næstu áratugum og öldum um slíka
gjöf sem hefði áreiðanlega mætt andstöðu valdamikilla manna í Róm.
í síðari hluta bendir Valla á málfarsleg atriði og ýmis önnur sem sýna að
textinn gat ekki verið skrifaður á 4. öld heldur hlaut að vera yngri. Til dæmis
TMM 1999:3
www.mm.is
103