Tímarit Máls og menningar - 01.09.1999, Blaðsíða 23

TILBRIGÐI VIÐ FORTÍÐ
sóknum sínum sé að fá staðreyndir úr fortíðinni til að mynda merkingar-
bært samhengi við vitund sína. Sá sannleikur sem sagnfræðingurinn skapar
er því fremur sannleikur um samband nútíðar (sagnfræðingsins) við for-
tíðina (heimildirnar), heldur en sannleikur um fortíðina sjálfa. Póst-
módernískir fræðimenn afneita hæfileika mannsins til að festa hendur á
ákveðnum óhagganlegum sannleika en trúa á hæfileika mannsins til að
skapa ákveðinn sannleika innan ákveðinnar merkingarheildar. Þeir telja að
til þess að skapa sannleika innan tiltekinnar merkingarheildar þurfi sagn-
fræðingurinn ekki aðeins að beita rökhugsun sinni heldur einnig sköpunar-
gáfu. Sköpunargáfan opnar manninum áður óþekktar heildir og er nauð-
synleg forsenda þess að hann geti myndað ný merkingarsambönd, séð í
gegnum eigin orðræðu, og þannig varpað nýju ljósi á þann veruleika sem
hann leitast við að skýra.20
Jacques Derrida hefur haldið því fram að sköpunin sé eina leið einstak-
lingsins út úr því orðræðukerfi sem takmarkar hugsun einstaklingsins þar
sem hugsunin er háð orðræðunni.21 Þessari togstreitu milli orðræðu sem sí-
fellt drepur niður sköpunarmáttinn og sköpunarinnar sjálfrar lýsti
Nietzsche á snilldarlegan hátt í greininni „Um sannleika og lygi í ósiðrænum
skilningi.“ Þar segir: „í sjálfu sér er það ekkert annað en þessi steinrunni og
reglubundni hugtakavefur sem gerir manninum það ljóst að hann er vak-
andi og af sömu ástæðu telur hann sér stundum trú um að hann sé að
dreyma þegar listin slítur hugtakavefmn.“22 Sköpunin er leið út úr orðræðu
menningar okkar sem upphefur hið röklega og skynsamlega og vísar því frá
sér sem ekki verður skýrt með orðum sem draumsýn og ímyndun. Fyrir til-
stilli þessarar upphafningar á hinu röklega hefur sköpuninni verið úthýst úr
þeim fræðigreinum sem vilja láta taka sig alvarlega í því menningarsamfélagi
sem við lifum í. Meðvitund um listina sem skapandi afl, en um leið eyðandi
afl íyrir þann sem vill láta taka sig alvarlega í fræðaheiminum, hefur leitt til
þess að einsögufræðingar hafa verið að leita fýrir sér með frásagnarform sem
byggir á meðvitund um skapandi túlkun um leið og þeir halda sig innan
þeirra marka sem orðræða fræðigreinarinnar krefst af þeim.
Carlo Ginzburg hefur sjálfur rætt tengsl þess frásagnarháttar, sem hann
ásamt öðrum fræðimönnum byrjaði að móta og innleiða í aðferðafræði ein-
sögunnar, í samhengi við kenningar úr bókmenntaffæði. Rithöfundurinn og
fræðimaðurinn Italo Calvino er einn þeirra sem Ginzburg telur að hafi haft
áhrif á aðferðafræði einsögunnar. Árið 1979 kom skáldsaga Calvinos, Ef
ferðalangur á vetrarnóttu (Se una notte d’inverno un viaggiatore), út á Ítalíu.
í því verki leiðir Calvino lesandann meðvitað inn í frásögnina um leið og
hann ítrekar stöðu sína sem stjórnanda verksins. Á einum stað segir:
TMM 1999:3
www.mm.is
21