Tímarit Máls og menningar - 01.09.1999, Blaðsíða 86

TRYGGVl MÁR GUNNARSSON
fylgdi honum varð hann sífellt veikari á geði. Árið 1935 fékk hann tækifæri til
þess að setja upp leiksýningu og var þá orðinn svo ákveðinn í að bylta
leikhúsinu að hugmyndir hans voru álitnar of framúrstefnulegar og jafnvel
leikararnir áttu í erfiðleikum með að sætta sig við hugmyndir hans. Upp-
setningin á hans eigin verki, Les Cencis, varð einhverskonar millilending
milli hugmynda hans og hugmynda leikaranna og féll eftir aðeins 17 sýn-
ingar. Þar með varð Artaud ljóst að honum hafði mistekist ætlunarverk sitt.
Honum tókst því næst að afla sér fjár og velvildar til þess að fara sem eins-
konar menningarfulltrúi til Mexíkó árið 1936 þar sem hann átti að skrifa um
fjarlæga menningarheima og kynna franska menningu fyrir heimamönn-
um. Þegar hann kom svo heim í lok árs 1936 var hann orðinn verulega tekinn
af lyþamisnotkuninni og var sendur í afeitrun vorið eftir. Hann settist aftur
að í París en var nú orðinn endanlega geðveikur og upphófst nú langt hnign-
unartímabil. Hann var síðan lokaður inni á geðveikrahæli í átta ár þar sem
hann fékk hræðilega meðferð eins og sjá má á bréfum sem honum var leyft
að senda vinum sínum og félögum. Árið 1944 hafði safn verka hans verið
endurútgefið undir nafninu Leikhúsið og tvífariþess (Le théátre etson double)
og hlotið mjög jákvæðar undirtektir meðal listamanna og hugmyndir hans
fengu loks byr undir báða vængi. Það leiddi til þess að árið 1946 tók meiri-
hluti listaelítu Parísar sig til og safnaði fé til þess að fá hann lausan. í kjölfarið
fékk hann sífellt fleiri tækifæri til að fá texta sína birta en um leið hófst
gegndarlaus eiturlyfjaneysla og hann lést árið 1948, illa farinn aflyfjanotkun
og geðsjúkrahúsavistun. Leikhúsverk hans hafa ekki lifað en hugmyndir
hans um eðli og hlutverk leikhússins hafa lifað í kenningum ýmissa yngri
leikhúsffömuða og leikstjóra enda má segja að hann hafi snert á hjarta leik-
hússins í sumum hugmynda sinna.1
Artaud og leikhúsið
Ein af fyrstu grundvallarhugmyndum Artauds var sú að bylta vestrænu leik-
húsi og víða í ritum sínum segir hann að leikhúsmenning samtímans sé
komin að endastöð. Nánast allt það leikhússtarf sem hann kom nálægt í París
á 3. og 4. áratug aldarinnar var óhefðbundið og hann tók virkan þátt í þeirri
gerjun sem átti sér stað í evrópsku menningarlífi eftir fyrra stríð og hefur oft
verið kennd við módernisma og framúrstefhu. Hugmyndir Artauds um leik-
hús voru í fýrsta lagi markvisst niðurrif á hefðum natúralismans sem var
ráðandi leikhúsform við upphaf aldarinnar og hefur hann verið tengdur við
menn eins og Nietzsche og Richard Wagner í Þýskalandi, Lugné-Poe,
Copeau og Gémier í Frakklandi og Stanislavskíj í Rússlandi.2 í greininni
84
www.mm.is
TMM 1999:3