Tímarit Máls og menningar - 01.09.1999, Blaðsíða 65

HVENÆR ER STÚLKA STÚLKA?
Deilan um eðlishyggju, annars vegar, og mótunarhyggju, hins vegar, er eitt
af mest áberandi umræðuefnum femínisma og póstmódernisma síðustu
ára. Hún verður ekki rakin hér að gagni en nefna má að hún snýst í grund-
vallaratriðum um það hvort til sé eitthvað sem kalla má náttúrlegt eðli
kvenna og karla (eðlishyggja) eða hvort kynbundin hegðun kynjanna sé lærð
og mótuð af umhverfi, samfélagi og öðrum (mótunarhyggja).3 Þótt þessi
umræða sé áberandi í póstmódernískum fræðum síðastliðinna ára má rekja
hana a.m.k. aftur til hinnar fimmtugu bókar Simone de Beauvoir Hitt kynið
(og vafalaust enn lengra aftur ef út í það er farið). í Hinu kyninu ræðst de
Beauvoir harkalega gegn eðlishyggju og dregur dár að þeirri hugmyndafr æði
sem grundvallar kenningar sínar á því að sú líffræðilega staðreynd að (sum-
ar) konur hafi leg en ekki lim skapi þeim örlög og sanni að „eðli“ þeirra sé
öðruvísi en eðli karlmanna.
Strax á upphafssíðu Sögu af stúlku er hnykkt á þeirri staðreynd að sögu-
hetjan sé mótuð af umhverfi sínu, að hún hafi lært (leynt og ljóst) hvernig
hún á að vera og hvernig hún má ekki vera:
Allt sem hún veit var henni sagt. Og ekki beint út. Heldur gefið í skyn.
Eða megnið var gefið í skyn, restin fólst í skömmum. Ef hún stóð sig
illa eða fór út fyrir reglurnar var slegið á höndina. Og hún lærði. Allt
og ekkert. Hegðar sér eftir reglunum. (7)
Auður Ögn hegðar sér eftir reglunum og veit til hvers er ætlast af henni sem
konu í heimi þar sem ríkja norm karlveldis og gagnkynhneigðar: „Lífið er svo
yndislega eins alls staðar, hugsar Auður með sér. Hún trúir næstum því að
svona sé hennar líf. Að hún sé bara að bíða eftir þeim rétta og ætlar því ekkert
að ríða fyrr en hún giftir sig.“ (9) Hér í sögubyrjun höfum við því „dæmi-
gerða“ og „eðlilega“ stúlku, rækilega staðsetta innan þess ramma sem samfé-
lagið ætlar henni, en jafnframt er gefið í skyn að þessi „trygga staða“ innan
„náttúrlegra norma“ sé kannski ekki það sem Auður Ögn í raun og veru ósk-
ar sér. Þetta er gert með tveimur mikilvægum atriðum sem ffam koma í
fyrsta kafla og láta í fyrstunni lítið yfir sér. Bróðir Auðar, Þröstur, kemur heim
og gefur henni gjöf: Páfagauk í búri. Eins og síðar verður ljóst eru þessir tveir
„fuglar“ (Þröstur og páfagaukurinn) speglanir á sjálfi Auðar. Varla þarf að
fjölyrða um táknlegt gildi páfagauksins í búrinu, en Þröstur er hins vegar
mikilvægur, bæði sem persóna í lífi Auður og einnig sem tákn. Hann reynist
vera tvíburabróðir Auðar (hefðbundið ,,alter-ego“) og er þroskaheftur.
Þennan þroskahefta tvíburabróður sinn segir Auður vera „sinn drauma-
prins“ og þótt Þröstur sé bæði fallegur og góður og Auði þyki ofurvænt um
hann hlýtur það að teljast umsnúningur á hugmyndinni um draumaprins-
TMM 1999:3
www.mm.is
63