Skáldskaparmál - 01.01.1990, Blaðsíða 23

Munnmenntir ogfornsögur
21
bókmennta vegna þess að þannig urðu þau að vera til að teljast listaverk í
augum fólksins.
Ur því að tiltækar rannsóknaraðferðir geta ekki gefið okkur óyggjandi svör
er rétt að undirstrika aftur hvað við vitum lítið og hvað við getum komist að
litlu. Samt verðum við að gefa okkur ákveðnar forsendur um hvernig Islend-
inga sögur eru til komnar ef við ætlum að rannsaka þær. Við verðum að taka
afstöðu til spurninga sem engin rétt svör eru til við. Og við getum ekki hlaupið
yfir þær; skilið eftir óleyst vandamál og ímyndað okkur að þau hætti þar með
að vera til. Með því einu að spyrja handritin ákveðinna spurninga tökum við
afstöðu til uppruna sagnanna og því er ekki til nein hlutlaus vísindaleg aðferð
við að skoða íslendingasögur. Allar rannsóknir ráðast af því hvernig við svörum
spurningunni um upprunann. Og svör okkar byggja alltaf á okkar persónulegu
skoðun eða kenningu. Og þó að kenning sé viðtekin og margir aðhyllist hana
þá er hún ekki staðreynd fremur en skoðanir Morgunblaðsins.
Ef að við reynum að skjóta okkur undan þessum grundvallarspurningum er
talsverð hætta á að við leiðumst út í spurningar sem enginn hefur áhuga á og
enginn vill vita svörin við. Við verðum alltaf að hafa hugfast hvað það er sem
við viljum vita um þessar sögur. Við lesum þær sem listaverk og viljum vita
hvernig og hvers vegna þær urðu til, hvers vegna var bókmenntalíf á öllum
sviðum öflugt hér á landi en ekki í Noregi, hvað segja íslendingasögur okkur
um fortíðina, af hverju lesum við þær núna, hafa þær eitthvað að segja annað en
að vera minnisvarði um horfna tíð? Þessum vandamálum er aldrei hægt að ýta
til hliðar í skjóli fræðilegrar hugarleikfimi.
2. Handritarannsóknir eða bókmenntagildi
Aðstandendur íslenskra fornrita reyndu að smíða sér vísindalega aðferð í
rannsóknum á fornritum og byggðu hana á kenningum Björns M. Ólsen um
íslenska rithöfunda á bak við sögurnar. Ofurkapp var lagt á handritarannsóknir
og rittengslafræði sem byggði á því að öll líkindi sagna bæru vott um rittengsl
og vandinn fælist í því að finna út hvaða texti væri þiggjandi og hver veitandi.
Sú upprunamynd sem við blasti var að sannleiksgrunnurinn hefði verið lagður
í Landnámu og síðan hefðu rithöfundar byrjað að púsla saman sögum úr henni
og aðfengnu efni úr konungasögum, helgisögum, heimspeki- og lækninga-
bókum, staðfræðiþekkingu, atburðum Sturlungaaldar og öðrum rituðum
íslendingasögum.
Ef ekki var hægt að rekja efni sögu í þessa brunna eða glataðar skinnpjötlur
með ættartölum, skýra atburði með vanþekkingu höfundar eða vangá eða
skorti á listrænu hugarflugi var stundum bent á einhverja fróðleiksmola sem
hefði mátt tína samhengislaust úr munnmælum - án þess að gera heilsteypta
grein fyrir því hvernig þau munnmæli áttu að hafa verið. Munnmælin voru því
alltaf heldur vandræðaleg í þessum rannsóknum og ómögulegt að sjá fyrir sér