Skáldskaparmál - 01.01.1990, Blaðsíða 285

Ég var sjónarvottur! Hvað gerðist?
283
Gísla saga Súrssonar: það töluðu sumir menn / það var nokkurra manna mál /
það er sagt / það var talað / frá því er sagt / þess er getið
/ svo er sagt / nú er sagt / það hafa menn mælt / það var
mælt (samtals 15)
Og gátu menn þess til
það kemur saman með öllum vitrum mönnum11
það hafa menn fyrir satt haft
Svo hafa þeir sagt
og er það alsagt
Þessar athugasemdir hafa verið taldar vísbending um að sögurnar byggi á
munnlegum frásögnum. En erfitt hefur reynst að sanna það, þar sem aðrar
heimildir skortir sem geti staðfest þessar tilvísanir, svo niðurstaðan hlýtur að
vera sú að þessi orð verða ekki eignuð frásegjanda við hlið sögumannsins
heldur verður að skilgreina þetta sem tilvitnuð orð á sama stigi og orð sögu-
persóna sem vitnað er í.
Vel má vera að höfundur hafi þóst vitna í fróða menn og munnmæli í þeim
tilgangi að gefa sögunni trúverðugra og hlutlægara yfirbragð, en þar sem þessar
tilvísanir eru innlimaðar í frásögn söguhöfundarins þá verður niðurstaðan þvert
á móti að þessar tilvitnanir eru lesnar sem hugsanleg sjónarhorn á þá sögu sem
höfundur er ábyrgur fyrir, þegar allt kemur til alls, og sem lesandinn að lokum
dæmir um.
Niðurlag
Hugmyndin hér hefur verið að taka sögurnar eins og þær koma fyrir og reyna
að meta hvað þær segja í raun og veru í stað þess að meta þær til dæmis út frá
æðri og hugsuðum veruleika sem þær séu taldar gefa bjagaða mynd af. Þetta
síðarnefnda viðhorf byggir á þeirri hlutdrægu afstöðu að sögurnar hljóti að
vera hlutlægar eða að þær verði að meta út frá hlutlægni í þeim hæpna skilningi
sem áður var ræddur.
Vitanlega er sú greining á Vopnfirðinga sögu og Gísla sögu Súrssonar sem
hér hefur verið rakin ekki tæmandi, en þar er reynt að draga nokkur lykilatriði
fram varðandi frásagnartækni þeirra og stöðu tiltekinna textaþátta.
Tímagreiningin sýndi að í sögunum tveim er efninu í ríkum mæli raðað
niður og hagrætt til að fá fram ákveðin áhrif. Ef við hugsum okkur að auk sviðs
sögunnar sé til efnissögulegt (da. materialhistorisk) svið, þá má sjá fyrir sér
þessi þrjú svið: