Skáldskaparmál - 01.01.1990, Blaðsíða 48

46
Örnólfur Thorsson
eru einmitt upplýsingar af þessu tagi sem líklegast er að þótt hafi auka á gildi
gamalla frásagna.
Með rittengslafræðum hefur mikil spilaborg verið reist þar sem byggt er á
margvíslegum og flóknum samleik Islendinga sagna, Landnámu, konungasagna
og annarra greina íslenskra fornbókmennta. Þriðju og síðastu myndinni sem
þessu spjalli fylgir er ætlað að gefa hugmynd um þetta víravirki og hún er
byggð á svipuðum heimildum og hinar tvær: hún er alls ekki tæmandi og
sjálfsagt ekki nákvæm að öllu leyti og geta menn þá stytt sér stundir við að
draga fleiri línur milli sagna eða þurrka þær út sem ekki eiga við rök að styðjast.
Lærdómurinn sem draga má af þessu ferðalagi mínu um íslensk fræði er hvorki
einn né einfaldur. Mér virðist þó nokkuð ljóst að margt við aldursákvarðanir
íslendinga sagna orki tvímælis og þær þurfi að taka til róttæks endurmats.
Handritarannsóknir á liðnum áratugum hafa treyst mjög tímasetningu handrita
og varpað nýju ljósi á skyldleika þeirra og sögu: þær athuganir hafa þó ekki
treyst gamlar aldursgreiningar Islendinga sagna í sessi. Textarýnar eru nú
varkárari en áður við ályktanir um stofnrit og frumgerðir sagna, leggja meiri
áherslu á handritasögu og viðtöku texta en forverar þeirra gerðu og svo virðist
sem útgáfustefnan sé í deiglunni: hvernig á að gefa út og handa hverjum.
Rannsóknir Einars Ólafs á handritum Njálu leiddu í ljós að lítill aldursmunur
virtist vera á elstu handritum og frumgerð sögunnar. En þegar sögur eru
einvörðungu varðveittar í ungum handritum vandast málið og leiðin aftur til
fyrstu gerðar verður vandrötuð. Við fáum t.d. takmarkaðan stuðning af
handritarannsóknum við aldursákvörðun Hávarðar sögu: þar verður að beita
öðrum aðferðum samhliða.
Hinar glæsilegu kenningar íslenska skólans um þróun sagnalistarinnar eiga
nú undir högg að sækja, sögur sem áður voru bernskubrek færast á miðjan
aldur við nákvæma skoðun og þá verður þróunarhyggjan haldlítil; enn hefur þó
engin heildarkenning leyst hinar gömlu af hólmi. Hið sama á við um rann-
sóknir íslenskra fræðimanna á rittengslum: sú afstæða aldursröð sem sögunum
hefur verið skipað í er ekki studd traustum rökum.