Skáldskaparmál - 01.01.1990, Blaðsíða 228

Um hlutverk vísna í íslendinga sögum
GUÐRÚNINGÓLFSDÓTTIR
1. Inngangur
í tímaritsgrein árið 19741 um vísur í íslenskum fornsögum segir Bjarni Einars-
son hlutverk vísna í fornum bókmenntum vera tvíþætt. Þær séu notaðar 1) sem
vitnisburðir til sönnunar sögunni og 2) sem liðir í frásögninni og þá fyrst og
fremst tilfærðar vegna listar og til skemmtunar. (Bjarni Einarsson 1987:182-83,
186-88) Vísur sem tilfærðar eru til sönnunar eru ekki hluti af sjálfri atburða-
rásinni, segir Bjarni, en eiga að gera hana trúverðugri. Bjarni segir að þótt
hlaupa megi yfir þess konar vísur án þess að missa samhengið í söguþræðinum
verði það sannarlega ekki gert án þess að skerða listrænt gildi verksins, því
þessar vísur séu einnig þáttur í list þess þó þær gegni um leið hlutverki neðan-
málsgreina. (Bjarni Einarsson 1987:182-83) I Islendinga sögum og Sturlungu er
lausavísnakveðskapur sjaldnast tilfærður sem heimildir. (Bjarni Einarsson
1987:186) Algengast er að menn noti til slíkra hluta lengri kvæði um atburði
og/eða persónur og vitni þá oft í einstakar vísur en taki kvæðin ekki upp í
heild. Bjarni segir að yfirleitt megi sjá af lausa málinu sem fer á undan hvort
vísa sé tilfærð sem vitnisburður eða er þáttur í frásögn. Orðalag eins og: Svo
segir X, Þess getur X eða Sem X segir o.fl. standi venjulega á undan vísum af
fyrra taginu en Þá kvað X eða Þá kvað X vísu o.fl. standi á undan vísum af
síðara taginu.
Greining Bjarna er almenns eðlis og er ekki fullljóst hvað það táknar þegar
sagt er að vísur sem liðir í frásögn séu tilfærðar vegna listar. Á það má hins
vegar benda að Bjarni hefur með verkum sínum átt mestan þátt í að beina rann-
sóknum á fornum kveðskap á frjórri brautir í stað þess að aðrir hafa velt
vöngum yfir misræmi milli texta og bundins máls eða hver hafi ort, sem gefur
fremur lítið í aðra hönd.
Árið 1987 fékk ég vísindasjóðsstyrk til að kanna hlutverk vísna í fornsögum
og hef ég einbeitt mér að Islendinga sögum. Þessi lestur er hluti af rannsókn
minni og hefur hin stutta grein Bjarna orðið mér að leiðarhnoða. Það skal þó
tekið fram að hér verður ekki fjallað um vísur sem vitnisburð til sönnunar
sögu.
SKÁLDSKAPARMÁL 1 (1990)
226