Skírnir - 01.09.1988, Side 67

ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
Fyrsta nútímaskáldsagan
og módernisminn
Loksins hvad f
Einn HELSTI bókmenntaviðburður ársins 1987 var endurprentun á
skáldsögu Guðbergs Bergssonar, Tómasi Jónssyni metsölubók.
Hún hafði verið ófáanleg um langt skeið, raunar allt síðan hún kom
út 1966, en þá mun lítið upplag hennar hafa horfið á mettíma.1
Tómas Jónsson hafði í raun verið „neðanjarðarverk" í 21 ár, bók
sem aldrei sást þótt hún hafi komið með tundur inn í kyrrlátt bók-
menntalíf Islendinga um miðjan sjöunda áratuginn. Og ekki er
hægt að segja að hún valdi fjaðrafoki er hún kemur upp á yfirborð-
ið nú áþeim tímum þegar „allt gengur", að því er virðist. Er Tómas
Jónsson kannski bara minnisvarði um liðna tíð, þegar enn var hægt
að gera byltingu í skáldskap?
Guðbergur Bergsson segir í formála nýju útgáfunnar að hann
hafi „verið tregur til að leyfa endurútgáfu á þessari bók, enda stóð
ég í þeirri trú, og stend enn, að hún hafi aðeins gildi fyrir þá kyn-
slóð sem henni var beint gegn“ (6). Eg er ósammála Guðbergi.
Tómas Jónsson er enn, á ofanverðum níunda áratugi aldarinnar,
meira ögrandi og jafnvel meira samtímaverk en flestar „nýjar“
skáldsögur sem komið hafa út á síðustu árum.
Það er almenn skoðun að saga Guðbergs hafi valdið nokkrum
straumhvörfum í íslenskri skáldsagnagerð og var raunar leitt að því
líkum þegar við útkomu verksins. Ólafur Jónsson gagnrýnandi
lauk ritdómi sínum um Tómas Jónsson með því að geta sér til að
bókin yrði „þegar frá líður talin tímaskiptaverk í bókmenntunum:
fyrsta virkilega nútímasagan á íslensku“.2 Fleiri tóku í sama streng3
og víst er að á næstu árum kom út fjöldi verka sem virtust staðfesta
að tímamót hefðu orðið í íslenskri sagnaritun; fleiri verk eftir Guð-
18 — Skímir