Skírnir - 01.09.1988, Blaðsíða 111

SVEINBJORN RAFNSSON
Frá landnámstíma til nútíma
SÖGUSÝN nútíma íslendinga er mótuð af íslenskri sagnaritun á mið-
öldum. Forn sagnaritun um elstu sögu Islands þykir henta vel til
endursagnar í skólakerfinu, allt frá fyrstu kennslu í grunnskóla til
námskeiða í íslenskri sögu í háskóla. Miðaldafrásagnirnar eru
þynntar svolítið út og kannski færðar til nútímalegs orðalags, en
eftir standa megindrættirnir, tímabilaskiptingarnar og formgerðin
í öllum aðalatriðum, þrátt fyrir ósamkvæmni sem oft virðist
hvimleið botnleysa þegar grannt er skoðað. Stundum virðist kenn-
urunum vera ljóst hve frásagnirnar eru ósennilegar og uppspunnar,
en tíma samt alls ekki að sleppa góðri sögu, kannski skoplegri
dæmisögu með siðferðisboðskap. Sögulegur veruleiki víkur fyrir
svokallaðri lifandi framsetningu, líkt og veruleika nútímans er
stjakað til hliðar í fjölmiðlum fyrir stórviðburðum músarholusjón-
armiðanna. Jafnframt þessum viðhorfum kemur einnig fram ótti
við að horfast í augu við sögulegt heimildagildi hinna fornu frá-
sagna og því er jafnvel haldið fram að þá yrði engin saga eftir; með
því yrðu Islendingar sviptir sögu sinni. Niðurstaðan verður næsta
vesældarleg íhaldssemi. En saga íslenskra miðalda verður að miklu
leyti safn af smáskrýtlum og siðferðilegum dæmisögum.
Þegar í byrjun tólftu aldar tekur að myndast ákveðin venja fyrir
því hvernig ritað er um elstu sögu Islands. Sú venja er fullmótuð á
þrettándu öld í heimildum eins og Kristni sögu og Olafs sögu
Tryggvasonar. I grófum dráttum er upphafið miðað við landnáms-
tíma, en aðalheimildin um hann er Eandnámabók. Þessu fyrsta
tímabili lýkur þegar skipulegri höfðingjastjórn er komið á laggirn-
ar með stofnun Alþingis, þings fyrir allt Island, en aðalheimildin
um þetta er Islendingabók.
Kristnun og kristniboð voru eftirlætisviðfangsefni kirkjulegrar
sagnaritunar. Undir merkjum kirkjunnar voru nokkrir þeirra sem