Skírnir - 01.09.1988, Page 118

324
SVEINBJÖRN RAFNSSON
SKÍRNIR
Ég leyfi mér hér að reyna að greina tvær stefnur í þessari trúvarn-
arhreyfingu í íslenskum rannsóknum hvað varðar hið forna frá-
sagnaheimildaefni. I raun er þessi hreyfing eða hneigð tímaskekkja
og afturhald, en rökleiðslurnar hafa oft blæ annarrar hugmynda-
fræði. Auðvitað er greinargerð eins og sú sem hér er lögð fram alls
ekki fullkomin eða tæmandi um þessi margbreytilegu og flóknu
efni.12
Annarri stefnunni má í byrjun lýsa sem fullkominni uppgjöf eða
undanhaldi frá gömlu skoðuninni um trúanleika frásagnaheimild-
anna. Það er viðurkennt, og því meira að segja eindregið haldið
fram, að frásagnirnar séu ekki saga eða sagnfræði og beri ekki að
skoða sem slíkar. Að svo búnu er snúist til varnar fyrir frásagnirn-
ar. Því er þá haldið fram að þær eigi að skoða sem skáldskap og list.
Þær hafi gildi í sjálfu sér og sem slíkar láti þær í ljós almenn mannleg
sannindi. En sem vitnisburður um einhverja sérstaka sögu séu þær
ekki nothæfar. Mikilvægi þeirra og glæsileiki sé fólginn í gildi
þeirra sem listar og skáldskapar. Lokaatriði í rökleiðslunni er að
skáldskapurinn og listin eigi forgang á undan sögu eða sagnfræði
og liðnum veruleika. Þannig sést glöggt hve viðhorfin eru lík skoð-
un Aristótelesar að skáldskapurinn sé heimspekilegri og æðri en
sagan.13 Viðhorfin eru því bæði klassisísk og afturhaldssöm. Af-
neitun sögu og veruleika, leiðir menn hins vegar oft til eftirþanka,
til umhugsunar um sögulega veru hinna fornu frásagna. Þá birtast
stundum einfeldningslegar fullyrðingar um sögulega veru heimild-
anna, þar sem hrært er saman sögulegri veru (historiciteti), áreiðan-
leika (authenticiteti) eða sannleiksinnihaldi (veraciteti). Skortur á
skólun og ögun við sagnfræðilega heimildagagnrýni er oft áberandi
í slíkri grautargerð.14 Jafnframt því sem stefna þessi vísar söguleg-
um vandamálum á óæðra bekk, vitnar hún um fáfræði um sögulega
gagnrýni og það kemur um leið niður á ákveðnum frumatriðum í
sögulegri textarýni.
Hin stefnan í varnarbaráttunni fyrir hinar fornu frásagnir lætur
ekki undan síga hvað varðar trúanleika þeirra og reynir ekki heldur
að rýra sögulega veru þeirra. Þess í stað gengur hún út frá ákveðn-
um rómantískum forsendum. Hinar fornu frásagnir eru taldar
sprottnar úr djúpi þjóðarinnar eða alþýðunnar. Sem slíkar endur-