Skírnir - 01.04.1990, Síða 155

SKÍRNIR
NYTJASTEFN AN
149
þekkja víst manna best, að fóstureyðing hefur oft skaðleg áhrif á
andlegt líf móður, hugsunin um barnið ásækir hana í svefni og vöku.
Og enn er ekki nema hálf sagan sögð. Fóstureyðingar framkvæmdar í
krafti nytjastefnu hlytu að gefa undir fótinn reglu sem hljóðaði eitthvað
á þessa leið: ‘Heimilt er að eyða ósjálfbjarga mannslífi éf sterkar líkur
eru á að framhald þess leiði til meira böls en gleði’. En ég hygg að það
blasi við um slíka reglu að það væri mannskemmandi að fylgja henni,
þó ekki væri nema fyrir þá sök að hún gilti ekki aðeins um fóstur heldur
líka (eins og Guðmundur benti á) um hvítvoðunga og raunar um alla
sem af einhverjum ástæðum eru ósjálfbjarga. Reglan hefði með öðrum
orðum alveg skelfilegt fordæmisgildi. Eina ráðið til varnar því væri að
takmarka hana á einhvern hátt við fóstur, og draga þannig úr ótta þeirra
sem komnir eru til vits og ára, en eins og getið var hér á undan stendur
enn upp á talsmenn fóstureyðinga að benda á einhver skynsamleg mörk
milli fósturs og persónu. A.m.k. þangað til slík mörk verða dregin er
útilokað, samkvæmninnar vegna, að reglan gildi ekki um alla menn
jafnt. Við sjáum því á endanum að sömu rök og notuð voru hér að
framan gegn blóravandanum hrína á þeirri staðhæfingu að nytjastefnan
sé nauðsynlega hliðholl fóstureyðingum. Hún þarf ekki að vera það
vegna þess að svo virðist sem hin sterkustu nytjarök hnígi að þeirri
niðurstöðu að dráp á ósjálfbjarga mannslífi skuli aldrei eða helst aldrei
vera framkvæmt af siðuðu fólki.
Mér hefur virst að nytjastefnan sé þeim mun kostauðugri kenning
sem dýpra er í hana kafað. Eg lýsti yfir því í upphafi að ég væri ekki
hreinræktaður nytjastefnumaður. Eg er það ekki þar sem ég tel að
hamingja í hefðbundinni merkingu sé ekki tækt markmið siðlegrar
breytni: til þess sé hún um of hendingum háð. Eg kysi að rjúfa tengsl
hamingjunnar við ánægju og setja í hennar stað hið aristótelíska
farsældarhugtsk (eudaimonia), vitandi um það að eitt er að hljóta,
annað að njóta. Menn geta þannig verið ánægðir (‘sælir sem svín’) án
þess að vera farsælir og einnig er hugsanlegt að menn njóti velfarnaðar
án þess að ánægja fylgi endilega í kaupbæti. Til dæmis er sannleikurinn
oft allt annað en ánægjulegur; en það þarf ekki að breyta því sem
Steingrímur Thorsteinsson orti:
Betri er sannleikur byrstur og grár
En bláeyg lygi með glóbjart hár.