Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Blaðsíða 84

móður sína út frá kenningum djúpsálarfræðingsins Erik H. Erikson en hann
leit svo á að gagnkvæmt samband móður og bams á fyrsta æviskeiði þess
væri grundvallandi fyrir tilfinningalíf barnsins og lífsafstöðu síðar á ævinni
og legði meðal annars grunn að sjálfsöryggi þess, tengslum þess við
umhverfið og guðsmynd þess. Yfir þetta notar hann hugtakið „basic trusf‘.
Erikson ræðir í framhaldi af því um „heilaga nærvem“ móðurinnar í lífi
barnsins sem hann telur leggja grunn að því að bamið sigrist á tilfinningu
sinni fyrir að vera yfirgefið og einmana og öðlist um leið vitund fyrir að per-
sónuleg aðgreining þess (frá móðurinni) og sjálfstæð mótun sé viðurkennd.
Við þessa reynslu styrkist sjálfsvitund bamsins og samkennd þess með
öðmm frammi fyrir hinu altæka „Eg er“ eða hinu fullkomna sjálfi, þ.e.
Guði.50 Þessi túkun kann að renna stoðum undir það að í ljóðinu sé ekki um
hina algengu upphafningu syrgjanda á hinum látna að ræða sem oft er
gerður heilagur og algóður í sorginni. Ljóðið verður þá vísbending um að
tilfinningalegt samband skáldsins við móður sína hafi verið náið og grunnur
þess hafi verið lagður á fyrsta æviskeiði þess, að Jóhannes hafi með öðmm
orðum búið að því að hafa skynjað hina „heilögu nærveru“ móðurinnar.
Hér og þar í ljóðinu örlar á þeirri mynd sem Jóhannes gerði sér af móður
sinni: Hún var sú sól sem hann speglaði sig í, hún elskaði lífið og fegurð
þess og innrætti honum þá elsku. Stök erindi úr 5., 6. og 9. kafla endur-
spegla þetta nánar:
Ásjóna þín ljómaði
var sól dagsins á þeirri stund
austan blakaði laufið á þinn linda.
Og í þínu hyldjúpa sjáaldri
blikaði á gullinn trega
þeirrar ástar
sem sér í gegnum hóla.
Þú bentir mér á dýrðina
og ég sá hana endurspeglast
í svip þínum
- loksins varð ég stór.51
50 Erikson telur ,4tina heilögu nærveru“ leggja grunn að sérstökum tilfinningalegum tengslum í samspili móður
og bams sem varðveitist í huga einstaklingsins eins og numinös (heilagur) þáttur og skapar frumlægasta
grunn að upplifun og iðkun hins heilaga. Síðar á ævinni getur þessi reynsla orðið til að styrkja vitund ein-
staklingsins fyrir eigin sjálfi og samstöðu hans með öðmm t.d. í trúariðkun. Bergstrand 2004: 41-49. Kann
hér að vera komin skýring á hinni ríku samstöðu Jóhannesar með öllu lífi og sérstaklega því lífi sem þjáist.
51 Jóhannes úr Kötlum 1976: 66, 67, 70.
82