Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Blaðsíða 131

Páfakenningin átti sér marga fylgismenn en hún var umdeild og meðal
þeirra sem snerust gegn henni var heilagur Tómas frá Akvínó (um 1225-
1274). 1 hinu mikla riti sínu Summa Theologiae vísaði hann kenningunni
óbeint á bug í grein um símonsku, þ.e. sölu kirkjulegra embætta og helgi-
dóma:
Því enda þótt málefni kirkjunnar heyri undir hann [páfann] sem æðsta ráðs-
mann er hann ekki þar fyrir drottnari hennar og eignarmaður. Og ef hann
þess vegna tekur við peningum af tekjum kirkju í skiptum fyrir helgigrip er
hann ekki saklaus af þeim lesti sem símonska er. A sama hátt gæti hann
einnig gerst sekur um símonsku ef hann tæki við peningum, sem ekki væru
af kirkjueign, úr hendi einhvers leikmanns.105
Að nokkru leyti má segja að páfar á 14. og 15. öld hafi tekið afstöðu í
þessu máli og sýnt hug sinn í verki þegar þeir áskildu sér rétt til að veita
kirkjuleg embætti að léni gegn þóknun.106 Engu að síður átti páfakenningin
alla tíð í vök að verjast og fann aldrei þann hljómgrunn sem forvígismenn
hennar vonuðust til.1071 nýjum kirkjurétti snemma á 20. öld var að lokum
endi bundinn á þessa „gömlu deilu“ þegar staðfest var að sérhver kirkja væri
sjálfstæð stofnun og eigandi sjálfrar sín og alls þess sem henni heyrði til.108
Um hálfri öld eftir að páfakenningin hafði verið kveðin niður í kaþ-
ólskum kirkjurétti suður í löndum var óvænt farið að blása í glóðir hennar
norður á íslandi. Snemma árs 1963 átti blaðamaður Morgunblaðsins viðtal
við Jóhannes Gunnarsson, biskup kaþólska safnaðarins, og innti hann þá
eftir því hvort hann mundi mæta við vígslu Skálholtsstaðar ef honum yrði
boðið. Þetta var á þeim tíma þegar Alþingi hafði til meðferðar frumvarp til
laga um að ríkisstjórnin afhenti þjóðkirkjunni Skálholtsstað að gjöf. Spurn-
ingu blaðamannsins svaraði biskupinn neitandi og útskýrði afstöðu sína
með þessum orðum:
Gissur biskup gaf Skálholt guðs kristni en guðs kristni í þá daga var ekkert
annað en kaþólsk kirkja. Það sem við köllum kaþólska kirkju er: Ubi Petrus,
ibi ecclesia, sem útleggst: Þar sem er Pétur (þ.e. eftirmaður hans), þar er
einnig kirkjan, enda vígði Gissur kirkju sína í Skálholti Pétri postula segir í
105 Summa Theologiae. Tomvs tertivs. Complectens Secvndam Secvndae. Ottawa 1942, s. 1945a (quaest.
100, art. I).
106 Frá 15. öld eru t.d. vísbendingar um að páfi hafi ráðið yfir nokkrum auðugum stöðum hér á landi og
veitt þau að léni og eru Valþjófsstaðir í Fljótsdal og Viðeyjarklaustur nefnd í því sambandi (sbr. íslenzkt
fombréfasafn. 9. b. Reykjavík 1909, s. 34-36).
107 Taranger: „Om Eiendomsretten til de norske Præstegaarde", s. 349 (sjá 63. nmgr.).
108 P. Heribert Jone: Gesetzbuch des kanonischen Rechte: Erklarung der Kanones. 2. b. Paderbom 1940, s.
587 (skýring við 1499 gr., 2. mgr., í kirkjulögum (Codex Iuris Canonici), útg. 1918).
129