Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Blaðsíða 104

nýju varð til sú þörf að leita þeim grundvöllunar á landsvæði fjarri Róm á
því tímabili þegar andstaða við kristindóminn var enn hluti af hugmynda-
fræði Rómverja sem nærst hafði í skjóli forvera Konstantínusar á keisar-
astóli. Eins og Konstantínópel varð ákjósanleg staðsetning hins veraldlega
valds sökum hlutlausrar legu sinnar þá skorti borgina að sama skapi tengsl
við kristnar hefðir til að verða á þeim tímapunkti ákjósanlegur staður fyrir
frátekin minnismerki hinna kristnu trúarbragða (kirkja hinnar heilögu visku
(.Hagia Sophiá) varð visssulega síðar slíkt tákn). í Jerúsalem sá Konstan-
tínus á hinn bóginn kjörið tækifæri til að afla borginni nýs hlutverks á jörðu
enda þótt enn væri undir sömu sól og sama mána. Staðsetning hins nýja
helgidóms, sem fyrir valinu varð, er, eins og áður segir, fullkomin tilviljun.
En takmarkinu var náð og fundinn og reistur minnisvarði um tilbúna helgi-
dóma í borg og landi sem hlaut að helgast að sama skapi. í skjóli hins póli-
tíska valds gat kristindómurinn í fyrsta sinn gert opinbera kröfu um minnis-
merki sem reist væri á rústum meintrar grafar frelsarans í borginni Jerús-
alem þar sem hugmyndafræði Gyðinga um hreinleika og vanhelgun áttu sér
engin grið lengur. I stað þeirra hugmynda var komin sú sem beinlínis skap-
aði helgi á grundvelli eignarhalds á meintu grafhýsi smiðssonarins frá
Galíleu. Og þess konar helgi átti aðeins eftir að breiðast út um langan aldur
kristinnar sögu í minnismerkjum um hina svo kölluðu postula og dýrlinga
kirkjunnar allt til þessa dags eða hver gat att kappi við valdhafa og herstyrk
sem nærðu og nærðust sjálfir af slíkri hugsun?.22
Heilagleiki og ofbeldi
í ljósi slíkrar félagssögulegrar rannsóknar sem hér hefir verið heimfærð upp
á meinta helgi borgarinnar Jerúsalem opinberast heilagleikinn á jörðu að
vera ekki annað en tilbúinn staður í krafti hins pólitíska valds. Andspænis
þeirri afhjúpun er þá gjarnt að höfða enn og aftur til hinnar frumspekilegu
víddar sömu texta og hér hafa verið gerðir að umræðuefni. Heilagleikinn er
þá heimfærður í orðsins fyllstu merkingu upp á veruleika sem ætlaður er að
standi handan rúms og tíma. Fátt hefir reynst lífsseigara tæki í baráttu ofrík-
isafla heimsins til að viðhalda völdum á jörðinni en einmitt þetta tilkall.23
í andstöðu við niðurstöður tilrauna til að skýra út fyrirbæri eins og hið
heilaga á forsendum skynseminnar (sem er ekki lengur aðeins bundin við
hugmyndir Platóns um andstæður mýtu og lógos) er enn og aftur höfðað til
meintrar persónulegrar trúarlegrar reynslu í anda manna eins og Rudolf
22 Sbr. Smith, To Take Place , 77-79; Mack, Who Wrote the New Testament?, 225-239
23 Sjá t.d. Jacques Derrida, Wríting and Difference (ensk þýð. Alan Bass; With an Introudction and Additional
Notes by Alan Bass; London & Henley: Routledge, 1978), 79-153 (kafli 4, “Violence and Metaphysics").
102