Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Blaðsíða 136

Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Blaðsíða 136
kirkju.129 Hér ber að nefna þrennt sem gæti vakið efasemdir um að eignir kirkjulegra stofnana hafí í reynd verið þeirra séreign en ekki annarra. I fyrsta lagi gerðist það þegar jarðeignir biskupsstólanna voru seldar nálægt aldamótunum 1800 að andvirði þeirra rann í ríkiskassa Danakonungs. En á móti er þess að geta að hann tók að sér að greiða biskupi föst laun og standa straum af skólahaldi á Hólavelli við Reykjavík sem tók við af stólsskól- unum sunnanlands og norðan.130 í öðru lagi tók konungur til sín andvirði seldra klausturjarða á 18. og 19. öld enda má segja að þá hafi hlutverki þeirra sem trúarstofnana fyrir löngu verið lokið og engin sambærileg stofnun tekið við.131 í þriðja lagi kom fyrir að kirkjubóndi eða eigandi þeirrar jarðar sem kirkja stóð á fengi nokkuð í sinn hlut þegar hún var lögð niður og eignir hennar seldar.132 En hvorki þetta né neinar aðrar ráðstafanir konungs og ríkisvalds virðist hafa hnekkt á nokkurn hátt sjálfstæðum eign- arrétti kirkjulénanna með prestssetrum sínum, jarðagóssi og ítökum og sá eignarréttur naut verndar stjórnarskrárinnar eins og eignarréttur annarra lög- aðila eftir að hún hafði öðlast hér gildi 1874.133 Alyktun sú sem hér er dregin af framangreindri rannsókn er í samræmi við niðurstöður kirkjueignanefndar (Álitsgerð 1984) en hefur ekki verið óvefengd. I athugasemdum við frumvarp til laga um sölu þjóðjarða árið 1905 er því haldið fram, án nokkurs fyrirvara, að kirkjujarðir séu „landsins eign á líkan hátt og þjóðjarðir" en hafi þá sérstöðu að tekjur af þeim renni hvorki í landssjóð né séu teknar inn í fjárlögin heldur fengnar einum flokki embættismanna, prestunum, til uppeldis og umráða.134 Þessi ummæli voru í samræmi við álit tveggja virtra kirkjuréttarfræðinga á sinni tíð, þó að annar þeirra, Jón Pjetursson, yfirdómari við landsyfirréttinn, tæki reyndar ekki af öll tvímæli: 129 Alitsgerð kirkjueignanefndar, s. 42-43. 130 Þorkell Jóhannesson: Saga íslendinga. 7. b. (Tímabilið 1770-1830. Upplýsingaröld) Reykjavík 1950, s. 162. Sjá ennfremur Guðmundur Hálfdanarson: „Sala Skálholtsjarða. Fyrsta uppboð ríkiseigna á Islandi, 1785-1798.“ Saga. Tímarit Sögufélags 2005 (2), s. 71-97 131 Samkvæmt lögum kaþólsku kirkjunnar geta „til þess bær yfirvöld" lagt niður persónu að lögum ef til þess liggja lögmætar ástæður eða hún hefur ekki starfað í hundrað ár („... a competenti auctoritate leg- itime supprimatur aut per centum annorum spatium agere desierit..." (Code of Canon Law 1983, s. 37 (can. 120) (sjá 86. nmgr.)). Klausturjarðir, sem eftir voru, urðu eign landssjóðs þegar hann var stofnaður 1871 (Gylfi Þ. Gíslason o.fl.: Alþingi og fjárhagsmálin 1845-1944. Reykjavík 1953, s. 46-53. Álitsgerð kirkjueignanefndar, s. 49). 132 Sjá t.d. Lovsamling for Island. 6. b. (1792-1805). Kaupmannahöfn 1856, s. 166-168 (Laugameskirkja), s. 573 (Hlíðarendakirkja). Hér að framan hefur þetta verið skýrt með þeirri tilgátu að eignir bænda- kirkna hafi verið í sameign viðkomandi bónda og kirkjunnar. 133 Alitsgerð kirkjueignanefndar, s. 118. Tíðindi um stjómarmálefni Islands. 3. b. (1870-1875). Kaup- mannahöfn 1875, s. 709 (50. gr. stjómarskrárinnar). 134 Alþingistíðindi 1905. A. Þingskjöl. Reykjavík 1905, s. 291. 134
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168

x

Ritröð Guðfræðistofnunar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ritröð Guðfræðistofnunar
https://timarit.is/publication/1152

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.