Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Blaðsíða 50

antómrar og dauðrar efnishyggju - og kveikir Alexander í því í lok mynd-
arinnar.
Eftir einræðuna rekast þeir saman, Alexander og drengurinn og Alex-
ander líður útaf. Þá birtist götumyndin með afleiðingum kjarnorkustríðsins
í svart-hvítu fyrra sinnið sem eins konar fyrirboði þeirrar ógnar sem steðjar
að menningunni. Síðan kemur atriði þar sem Alexander er að fletta bók með
íkónamyndum sem Viktor hafði fært honum í afmælisgjöf. Hér er áfram
vikið að því hvernig maðurinn hefur glatað andlegum þroska sínum. Alex-
ander dáist að myndunum og þeirri visku, andagift og sakleysi sem fólgið
er í þeim. Þær eru eins og bæn. Og nú er allt þetta glatað. „Við getum ekki
einu sinni beðið lengur," segir hann. í framhaldinu knýja tilvistarspurning-
arnar áfram dyra. Viktor spyr hann hvort honum hafí aldrei fundist líf sitt
vera misheppnað. Alexander játar því en segir það hafa breyst smám saman
frá fæðingu drengsins. Drengurinn er það sem gefur lífi hans tilgang og það
er auljóst af allir myndinni hve mikils virði hann er honum, svo mikils virði
að hann er tilbúinn að fórna öllu fyrir hann, meira að segja sambandinu við
hann.
Umræðan um tilvistarspurningar heldur áfram út frá annarri afmælisgjöf
til Alexanders. Ottó færir honum Evrópukort frá 17. öld og út frá því spinnst
umræða um sannleikann og hvað sé sannleikur. Ottó segir jafnframt frá því
að hann sé safnari, hann safni atburðum sem séu óvenjulegir en samt sannir
og lýsir því svo yfir að við séum blind og sjáum ekkert. Umræðan um sann-
leikann er athyglisverð í þessu samhengi og í ljósi þess hvaða hlutverki upp-
hafsorð Jóhannesarguðspjalls gegna í mynd Tarkovskys. í Jóhannesarguð-
spjalli er töluvert talað um sannleikann. í upphafskafla þess segir að lög-
málið hafi verið gefið fyrir Móse en náðin og sannleikurinn hafi komið fyrir
Jesú Krist (1.17). Síðar í guðspjallinu er talað um að þekkja sannleikan og
að sannleikurinn muni gjöra menn frjálsa (8.32). í 14. kafla er hann sem í
upphafi þess er kallaður Orðið einnig kallaður sannleikurinn (14.6) og orð
Guðs er jafnframt kallað sannleikur nokkrum köflum síðar (17.17). Loks
má minna á spurningu Pílatusar: Hvað er sannleikur? (18.38), spurning sem
Viktor spyr einnig í myndinni. Ottó svarar reyndar að ekkert slíkt sé til og
tekur líkingu af kakkalakka sem hleypur umhverfis disk og telur sig hafa
komist fram á við. Hér er gefið í skyn að við trúum því að framfarirnar hafi
fært okkur nær sannleikanum en Ottó telur það augljóslega blekkingu. Þetta
tengist ennfremur spumingu Alexanders um hvort nýrri kort séu eitthvað
nær sannleikanum en þau eldri.
Það kann að vera tilviljun að sannleikshugtakið skuli koma fyrir með svo
áberandi hætti í Fórninni rétt eins og í Jóhannesarguðspjalli. Ég tel þó að
svo sé ekki. Það er augljóst samhengi á milli Jóhannesarguðspjalls og
48