Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Blaðsíða 126

óðöl annarra kirkna ... .“80 Þeim var þó skylt eftir sem áður að hafa eftirlit
með öllum kirkjum landsins, jafnt stöðum sem bændakirkjum, og höfðu
„fullt vald, eins og aðstæður leyfa, til að bæta og auka við þær eignir kirkna,
sem gefa af sér arð.“81 í einstaka tilvikum leyfðu biskupar sér að færa eignir
og tekjur (tíund) frá einni kirkju til annarrar, einkum til hjálpar bágstaddri
kirkju eða þegar ný var sett á stofn af brýnni nauðsyn.82 Þeir töldu sér einnig
heimilt að gera bændur ábyrga fyrir rekstri kirkna sinna: Ef bóndi stóð ekki
í skilum við kirkju sína með því að nýta kirkjutíund og arð af kirkjueignum
í hennar þágu gat svo farið að hann neyddist til að láta sinn hlut í heimalandi
falla til kirkju sinnar upp í skuld og jafnvel missa vörsluréttinn og alla for-
sjá kirkjunnar í hendur biskups. Þá gat svo farið að bændakirkjan breyttist í
stað eða væri „innlimuð“ (inkorpóreruð) í eignasafn biskupsstólsins.83
Af framansögðu má ljóst vera að hvorki leikir menn né lærðir töldust
eigendur kirkna að skilningi kirkjulaga. En hver átti þær þá? Um það fást
engin skýr svör í kirkjurétti miðalda.84 Það er hér sem kirkjuréttarfræðingar
miðalda og lögskýrendur taka við.
4.2. Kirkjur sem persóna að lögum
Sú hugmynd að kirkjan væri sem lifandi og raunveruleg persóna, brúður
Krists, kemur fyrir þegar í Nýja testamentinu.85 Þessi persóna var andleg,
upphafm og bjó í heimi trúarinnar og verður ekki séð að henni hafi verið
ætlaður neinn lögvarinn réttur hér í jarðríki.86
Samkvæmt rómverskum rétti gat kirkjan sem söfnuður einstaklinga átt
80 íslenzkt fornbréfasafn 1, s. 558.
81 Decrees of the Ecumenical Councils 1, s. 177 (frá fjórða kirkjuþinginu í Konstantínópel 869-870).
82 Sjá t.d. íslenzkt fombréfasafii. 5. b. Kaupmannahöfn 1899-1902, s. 579-580. Herzberg: Om Eiendoms-
retten til det norske Kirkegods, s. 24-28 (sjá 13. nmgr.).
83 Sbr. Magnús Stefánsson: Staöir og staðamál (sjá 37. nmgr.), s. 124 (Mýrar í Dýrafirði), 160 (Kross í
Eystri-Landeyjum), 164 (Amarbæli í Ölfusi).
84 Johannes Baptist Sagmiiller: Lehrbuch des katholischen Kirchenrechts. 2. b. Dritte, vermehrte und ver-
besserte Auflage. Freiburg im Breisgau 1914, s. 449. Taranger: „Om Eiendomsretten til de norske Præste-
gaarde", s. 343 (sjá 63. nmgr.). Taranger segir þó að það „forudsættes overalt'' að hver kirkja sé eigandi
að sínu góssi.
85 Sbr. Matteusarguðspjall 22.2; 25.1-13. Efesusbréfið 5.23, 25, 32. Opinberunarbókin 19.7; 21.2, 9; 22.17.
86 Sagmiiller virðist þó annarrar skoðunar: „Sie [Die Kirche] hat also ein gottverliehenes Recht, als jurist-
ische Person Vermögen zu erwerben und zu besitzen" (Lehrbuch des katholischen Kirchenrechts 2, s.
432). Þessu til stuðnings vísar Sagmiiller í eftirfarandi ritningarstaði: Matteusarguðspjall 10.10; 27.35.
Lúkasarguðspjall 8.3; 10.7. Jóhannesarguðspjall 12.6; 13.29. Opinberunarbókina 2.44; 4.34; 6.1 o.áfr.;
11.29. Rómverjabréfið 15.26. Fyrra Korintubréf 9.13. Fyrra Tímóteusarbréf 5.18. Síðar í sama riti (s. 450)
vísar hann því á bug að allsherjarkirkjan hafi átt eignir: „Sodann betracten weder das römische noch das
kanonische Recht die Gesamtkirche als juristische Person." Samkvæmt síðari tíma kirkjurétti (Codex
luris Canonici, útg. 1918 og 1983) er allsherjarkirkjan tvímælalaust eignarbær lögpersóna. Hugtakið
„mórölsk persóna1' (persona moralis) er þar þó fremur notað en lögpersóna (persona iuridica) um alls-
herjarkirkjuna og hinn postullega stól (sbr. P. Heribert Jone: Gesetzbuch der lateinischen Kirche. Erklar-
124