Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Blaðsíða 51

myndar Tarkovskys. Orðið sem var í upphafi er einnig sannleikurinn. Menn-
imir eru hins vegar blindir og sjá hvorki né þekkja sannleikann. Þeir eru
uppfullir af merkingarlausum orðum og æða áfram í trú sinni á tækni og
framfarir en glata um leið sannleikanum, merkingu Orðsins, tilgangi lífs
síns. Spurning drengsins í lok myndarinnar er því rökrétt: „í upphafi var
orðið... Hvers vegna er það, pabbi?“ Miskunnarbænin í aríu Bachs í lok
myndarinnar biður mönnum miskunnar í skilningsleysi þeirra og blindni. Sú
bæn er borin fram í trú og von, þeirri trú sem birtist í því að drengurinn
hefur vökvað visnaða tréð samkvæmt orði föður síns. Vonin er fólgin í því
að hið skapandi Orð Guðs vinni sitt kraftaverk. Það er ekki innantómt orð
heldur skapandi orð sem kemur því til leiðar sem það nefnir. Orðið sem var
í upphafi hjá Guði og var Guð, það varð hold meðal manna og leysir þá úr
fjötrum. Alexander játar í einræðu sinni að öll menningin sé byggð á synd
frá upphafi til enda. í framhaldi orðanna „sannleikurinn mun gjöra yður
frjálsa“ draga áheyrendur Jesú í efa að þeir séu ófrjálsir. Jesús segir þá:
„Hver sem syndina drýgir, er þræll syndarinnar. [...] Ef sonurinn gjörir yður
frjálsa, munuð þér sannarlega verða frjálsir" (Jh. 8.34-36). Enn á ný er fóm
Krists á krossinum komin í þungamiðju og fórn Alexanders vísar til hennar.
Þegar hann er fluttur burt í sjúkrabílnum eftir að hafa brennt húsið og allar
efnislegar eigur sínar mælir drengurinn sín fyrstu orð eftir hálsaðgerðina og
spyr eftir merkingu.
Dostojevsky
Rússnesk-orthodoxa hefðin um hinn heilaga dára er fjórða og síðasta atriðið
sem myndar mikilvægan þráð í Fórninni og vert er að huga að í sambandi
við túlkun myndarinnar. Eins og áður hefur komið fram er vísað til þess í
afmæliskveðju í upphafi myndarinnar að Alexander lék Myshkin fursta í
uppsetningu á Fávitanum eftir Fjodor Dostojevsky (1821-1881). Síðar
þegar Alexander greinir frá því að hann hafi fengið heillaóskaskeytið rifjar
Marta dóttir hans upp að hún muni eftir því þegar hann lék Myshkin fursta
og þá sérstaklega þegar hann rak sig í kínverskan vasa sem féll í gólfið og
brotnaði og hvernig hann hafi grátið út af því. Alexander neitar því hins
vegar að tárin hafi verið ekta eða sýnt snilld hans sem leikara, hann hafi ein-
faldlega fengið eitthvað í augað. Hér vaknar spurningin um að vera sannur
í túlkun sinni á leiksviði, samsama sig persónunni sem leikin er, og þar af
leiðandi tengist þetta líka spurningunni um sannleikann.
Þekkt er að Dostojevsky lýsir oft dámm í bókum sínum. Líklega er aðal-
persónan í Fávitanum einna þekktust í þessu sambandi en Myshkin fursti
líkist á margan hátt hinum heilögu dárum. Hann býr yfir mikilli auðmýkt
49