Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Blaðsíða 140

vin eða fjölskyldumeðlim. Þannig virðist kristinn arfur viðhaldast kynslóð
fram af kynslóð og allt til þessa dags þótt landsmenn sæki lítt kirkju til að
vera við almennar guðsþjónustur. I þessari ritgerð verður leitast við að skil-
greina nánar forsendur, inntak og birtingarform þessarar barnatrúar, sem
einn fræðimaður hefur nefnt hina orðlausu móðurtrú (Sundén 1970:83).
Hér er vel að orði komist því grunnur hennar virðist lagður mjög snemma
og sumir segja á fyrsta æviskeiði einstaklingsins í hinum nánu samskiptum
við foreldrana löngu áður en hann er farinn að geta hugsað í samhengi og
skipulega um guð.
Upptök og afdrif barnatrúar
Sigmund Freud hafði ákveðnar kenningar um trúarbrögðin og trúarlíf ein-
staklinga sem eru mjög umdeildar. Trúarþörfina og bænirnar tengdi hann
þörfum mannsins fyrir verndandi og fyrirgefandi föður (Freud 1985 ). Þó
svo rannsóknir Freuds hafi aðallega byggst á viðtölum hans við konur taldi
hann sig geta rakið guðshugmyndirnar og trúarbrögðin til kynferðislegra
hugsana drengja og átakafullrar samsemdar við föðurinn. Grunn guðshug-
myndanna má þess vegna að hans mati rekja til reynslu af feðrum og
tengslum við þá. Óskir og væntingar tengdar vemdandi og fyrirgefandi og
máttugum föður eru þannig yfirfærðar á guð sem fólk skynjar sem yfírnátt-
úrulegt afl sem á sér samt rætur í mannlífinu og er því manngert (anþróp-
ócentrískt). Fræðimenn sem fjalla um uppruna trúar og trúarhugmyndir
barna eru sammála um að þær séu mjög mótaðar af reynslu barna af for-
eldrum. í hugum bamanna fá foreldrarnir yfirnáttúrulega og máttuga eigin-
leika um leið og hugmyndir þeirra um guð endurspegla foreldrana. Því má
bæta hér inn í að trúarlegt táknmál og orðræða í gyðing-kristinni hefð við-
heldur föðurhugtakinu í tengslum við Guð og segja má að sú grundvallar-
kenning kristninnar að Guð varð maður geti tengst hugmyndum af þeim
toga þó svo að sá guð sem kristin trú boðar sé skapari sem manninum dirf-
ist ekki að nefna með nafni því hann er „sá sem hann er“ óháð óskhyggju
og reynslu manna (2 M 3.13-15).
Eftir daga Freuds hafa sálgreinendur lagt áherslu á hlut móður í mótun
trúarlífsins (E. H. Erikson 1975: 239-266; 1980:57-107) og þá staðreynd að
þær myndir af guði sem fólk eignast og á innra með sér séu alls ekki alltaf
endurspeglun af þeim guði sem viðkomandi hefð og söfnuður boðar og
biður til (Rizzuto 1979). Vinsældir myndarinnar af Marfu mey með Jes-
úbarnið endurspegla ábyggilega mikilvægi móðurinnar þegar um trúarlífið
er að ræða, bæði upptök þess og þroska og á það að sjálfsögðu við um róm-
verskt kaþólskt fólk sem á Maríu mey sem höfuðdýrling. Margt bendir þó
138