Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Síða 98

jaðar eyðimerkur Júdeu (sem var(ð) ríki á dögum Davíðs konungs og þar
sem höfuðborgin var Hebron). Hún á sér fjarska fornar rætur en elstu minjar
um mennska búsetu á þessum þurra stað eru frá því nærri 3000 fyrir Krists-
burð (og þá trúlegast eftir einhvers konar hirðingja). Frá bronsöld (miðri ca.
2000-1500 f. Kr.) fínnast þar rústir borgarveggja og frá miðju öðru árþús-
undinu (síðbronsöld ca. 1500-1200) byggðu staðinn Jebúsítar (taldir af
þjóðerni Amoríta eða Kanaanverja).2 En það var um aldmótaárið 1000 f. Kr.
að Davíð konungur gerði borgina að sameiningartákni fsraelítanna (sem
fyrst birtast í raun sem þjóð einmitt við upphaf járnaldar (ca. 1200-600)) í
framhaldi af sigri sínum á Fílisteum á járnöld ef marka má frásögn Annarrar
Samúelsbókar. Þar reisti hann höll sína og tjaldbúð yfir örkina Guðs (sbr. 2
S 5-6). Salomón konungur bætti um betur og byggði fleiri hallir og heilt
musteri í stað tjaldbúðarinnar sem Davíð á að hafa tjaldað yfir örkina eins
og segir frá í Fyrri Konungabók (sbr. 1 K 6-7) en engar leifar þessara mann-
virkja hafa varðveist sem í sjálfu sér vekur óvissu um hvort þær hafi nokk-
urri sinni verið til. Stöðu sína undir ljóma Davíðs konungs missti svo Jerús-
alem árið 587 f. Kr. þegar Nebúkadnesar konungur Babýlóníu lagði borgina
í auðn og rak íbúa hennar í útlegð (sbr. 2 K 25).
Síðar á sama árhundraði komust Persar til valda og heimiluðu hinum
burtreknu fsraelítum að hverfa á ný til sinna heimahaga. En ekki einasta
hafði borgin verið jöfnuð við jörðu heldur varð hún eftir þetta lén erlendra
yfirráða í landinu nánast óslitið—að undanskildu tímabili Makkabeanna og
krossfaranna—til fimmta áratugs síðustu aldar, þ.e. til stofnunar hins nýja
Ísraelsríkis árið 1948. Svipt pólitísku forræði fékk Jerúsalem nýtt hlutverk í
sögu gyðingdómsins (sem reis af rótum Ísraelítanna fornu að lokinni útlegð-
inni til Babýlóns) þar sem hún er fyrst og fremst tákn um meintan hreinleika
Gyðinga í andstöðu við allt sem erlent var talið og óhreint (sbr. Neh 13.28-
30). Eftirvæntingin um endurnýjaða pólitíska stöðu Jerúsalem fékk nú útrás
aðeins í framtíðarsýn hins hinsta sigurs (sbr. Esk 47).
í kjölfar persneska tímabilsins í sögu Jerúsalem (537-332 f. Kr.) náðu
átök Gyðinga við erlend yfirráð hámarki á helleníska tímabilinu (332-63 f.
Kr.) í skammvinnum sigri Makkabea (140-63 f. Kr.) á selevkískum afkom-
endum Alexanders mikla á valdastóli í hinum fornu landsvæðum Sýro-
Kanaan. Með falli Hasmónenna (Makkabeanna) við innreið Pompejusar
2 Amorítar byggðu Kanaansland ásamt Kanaanverjum (hugsanlega frumbyggjunum þar) og Hittítum (frá
Anatólíu) áður en Israelítamir hinir fornu birtast á þessu sögusviði. Amorítar voru semísk þjóð eins og
Kanaanverjar en Hittítar af indó-evrópskum uppruna. Amorítar voru ríkjandi afl í Mesópótamíu og Kana-
anslandi á öðru árþúsundi f. Kr. en lítið er vitað um uppmna þeirra með vissu, sjá t.d. Benedikt Otzen,
Israeliterne i Palœstina: Det gamle Israels historie, religion og literature (Kaupmannahöfn: Gad, 1977),
45. Otzen telur Jebúsíta einfaldlega af kanaanískum upprana (ibid., 177).
96