Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Page 117

frekar að því hvað fékk menn til að leggja fé til kirkna, stundum stóran hluta
af eigum sínum og ættar sinnar.
3. Hvers vegna gáfu menn fé til kirkna?
Þessi spurning er sérlega áleitin þegar eignarmenn eins og fyrmefndur
Steini prestur Þorvarðsson í Stafholti létu ekki nægja að búa kirkju sína því
sem til þurfti heldur gáfu henni heimaland allt með gögnum og gæðum og
stofnuðu á þann veg stað,36 Þannig var því háttað um kirkjur á fleiri
stórbýlum eins og í Odda á Rangárvöllum, Reykholti í Borgarfírði, á Grenj-
aðarstöðum í Aðaldal og Valþjófsstöðum í Fljótsdal.37 Magnús Stefánsson
hefur fundið heimildir fyrir 138 stöðum á landinu öllu fyrir utan aðrar
kirkjur sem einnig áttu drjúgar eignir.38 Hvað var Sæmundur fróði að hugsa
þegar hann gaf kirkjunni í Odda og heilögum Nikulási, nafndýrlingi hennar,
þetta höfuðból sitt og ættar sinnar?39
í Eyrbyggja sögu er greint frá því hvernig bændur voru hvattir til að reisa
kirkju á jörð sinni gegn ríkulegri umbun á himnum:
Þat er nú næst sagt, at Gizurr hvíti ok Hjalti, mágr hans, kómu út með kristni-
boð ok allir menn váru skírðir á Islandi ok kristni var í lög tekin á alþingi, ok
flutti Snorri goði mest við Vestfirðinga, at við kristni væri tekit.
Ok þegar er þingi var lokit, lét Snorri goði gera kirkju at Helgafelli, en aðra
Styrr, mágr hans, undir Hrauni, ok hvatti menn þat mjök til kirkjugerðar, at
þat var fyrirheit kennimanna, at maðr skyldi jafnmörgum mönnum eiga
heimilt rúm í himnaríki sem standa mætti í kirkju þeiri, er hann léti gera.40
Hvað sem líður sannleiksgildi þessarar frásagnar er ljóst af öðrum heim-
ildum að gjöf, sem færð var Guði og helgum manni, fylgdi von um gott
hlutskipti annars heims.
36 Þ.e. þar sem kirkja og bæjarmannvirki ásamt heimalandi öllu mynduðu eina sjálfstaeða heildareign (sbr.
Magnús Stefánsson: „Um staði og staðamál." Saga. Tímarit Sögufélags 2002 (2), s. 142-146). Orri
Vésteinsson telur hins vegar hlutfall kirkjueignar í heimalandi ekki vera skilgreiningaratriði heldur að
kirkjan eigi nóg til að standa undir eigin rekstri: „A staðr was a church which owned a large enough part
of the estate where it was situated to support a household" (The Christianization oflceland, s. 125 (sjá 9.
nmgr.)).
37 Sbr. Magnús Stefánsson: Staðir og staðamál. Studier i islandske egenkirkelige og beneficialrettslige for-
hold i middelalderen. I. Bergen 2000, s. 253-270, 307-311.
38 Magnús Stefánsson: „Um staði og staðamál", s. 149 (sjá 36. nmgr.).
39 Sbr. Áma saga biskups. Biskupa sögur III. Guðrún Ása Grímsdóttir gaf út. (íslenzk fomrit XVII. bindi.)
Reykjavík 1998, s. 36-37.
40 íslendinga sögur. 3. b. Snæfellinga sögur. Guðni Jónsson bjó til prentunar. [Reykjavík] 1953, s. 136
(49. k.).
115