Þjóðmál - 01.09.2009, Blaðsíða 45

Þjóðmál HAUST 2009 43
menn hallist upp til hópa
að svipuðum skilningi
á frelsi og Benjamin
Constant tengdi við
nútímann og Bentham
lýsti svo að hindrun eða
tálmi væri ekki til staðar .
Með greiningu sinni skipar
Kristján sér í raðir þeirra
sem hugsa á þessum nótum
og fágar og fullkomnar
skilgreiningu á félagslegu
frelsi sem fjarveru
hindrana af ákveðnu tagi,
þ .e . hindrana sem aðrir
bera siðferðilega ábyrgð á .
Til að skýra þessa
kenningu má taka sem
dæmi að ef veiðimaður
á norðurslóðum býr við
fátækt vegna þess að
illviðri hamla veiðum þá
er hann bara óheppinn
en enginn hefur skert
frelsi hans . En ef þeim sem selja loðskinn
er hótað öllu illu og hann kemur afurðum
sínum ekki í verð vegna þess, þá bera
aðrir ábyrgð á að hann býr við slæm kjör
og getur þar af leiðandi ekki gert ýmislegt
sem honum ella væri kleift . Í slíku tilviki er
frelsi hans skert . Fátækt og ýmisleg önnur
bágindi geta samkvæmt þessu ýmist falið
í sér frelsisskerðingu eða ekki, allt eftir því
hvort aðrir menn bera siðferðilega ábyrgð á
óláninu eða ekki .
Hindranir sem skerða frelsi manns geta
verið af fjölmörgu tagi og stafað bæði af
beinum aðgerðum annarra og aðgerðaleysi,
enda bera menn oft ábyrgð á því sem þeir
láta ógert ekki síður en því sem þeir gera .
Að einhverjir beri siðferðilega ábyrgð á
hindrun jafngildir því að sjálfsögðu ekki
að hindrunin sé ranglát eða óréttlætanleg .
Ef lögreglan handjárnar mann eða læsir
inni í fangaklefa þá er frelsi hans skert
með athöfnum sem lögreglan ber ábyrgð
á . En hafi viðkomandi til dæmis skaðað
aðra menn eða ógnað þeim þá kann athæfi
lögreglunnar að vera réttmætt . Að bera
siðferðilega ábyrgð á verknaði jafngildir
ekki sekt nema umræddur verknaður sé
illur eða óréttlætanlegur .
Social Freedom: The Responsibility View er
merkilegt framlag til stjórnmálaheimspeki .
En síðan sú bók kom út hefur Kristján fremur
lítið fengist við þá grein heimspekinnar
Kristján Kristjánsson
heimspekingur og prófessor
við Háskóla Íslands .