Þjóðmál - 01.09.2009, Blaðsíða 98

96 Þjóðmál HAUST 2009
Maður veltir því fyrir sér við lestur bók-
arinnar hvort ekki hafi verið freistandi fyrir
höfundinn að kveða stundum sterkar að
orði og jafnvel ásaka einstaklinga um afglöp
og siðblindu . En það er ekki hans stíll .
Hann heldur ró sinni og skýtur aldrei yfir
markið .
Þessi hófstilling höfundarins stingur
skemmtilega í stúf við það róttæka hlutverk
bókarinnar að ráðast gegn aldarfjórðungs
gömlum goðsögnum um Hafskipsmálið,
fletta ofan af ótrúlegu samsæri, og færa
rök fyrir afglöpum og jafnvel lögbrotum
manna sem í dag gegna afar háum opinber-
um embættum . Og þó hógværð sé dyggð,
þá virkar hún ekki síður sem skemmtilegt
stílbragð við þessar aðstæður og eykur
óneitanlega á trúverðugleika verksins .
Æsispennandi rit
Nú kynni einhver að draga þá ályktun að
svona samviskusamlega unnið fræðiverk
sem byggist fyrst og fremst á niðurstöðum
af rannsóknum á afmörkuðum þátt um
Hafskipsmálsins, hljóti að vera hrútleiðin-
legt aflestrar . En það er öðru nær . Í með-
ferð höfundarins verður söguþráður Haf-
skipsmálsins samfelldur og heilsteyptur þó
ekki sé farið í saumana á fjölmiðlafárinu,
stjórnmálaþættinum eða sjálfri dómsmeð-
ferð málsins . Sögu málsins eru gerð góð
skil, jafnvel fyrir þá sem ekkert muna eftir
þessu máli málanna fyrir aldarfjórðungi .
Og Hafskipsmálið í heild er engin smá
saga . Þegar Hafskip varð gjaldþrota í árslok
1985 var það í hópi stærstu fyrirtækja
landsins, með hundruð starfsmanna, ný,
stór og sérhæfð flutningaskip, gámavædda
flutninga og þróttmikinn rekstur, stjórnað
af stórhuga athafnamönnum . Félagið var
framsækið og tæknivætt og þótti í ýmsu
andstæða hins íhaldssama Eimskipafélags
sem lengst af hafði notið einokunar á mark-
aði íslenskra kaupskipa . Hafskip var auk þess
eitt af fáum alvöru, stórum hlutafélögum
hér á landi og hafði skömmu áður blásið til
útrásar, fjölgað umboðsskrifstofum erlendis
og hafið vöruflutninga milli Evrópu og
Norður-Ameríku .
En Hafskipsmálið snerist ekki eingöngu
um banka, skuldir og skip . Það snerist um
einstaklinga, tilfinningar, örlög, mis beit-
ingu á opinberu valdi og dæmalausar fjöl-
miðlaofsóknir gagnvart fámennum hópi
varnarlausra manna, þar sem helsti fjöl -
miðillinn hafði rangt fyrir sér í sínum meg-
in ásökunum .
Þegar allt þetta er haft í huga og sú
stað reynd að höfundur bókarinnar er að
endursegja þessa sögu í ljósi nýrra upp-
lýsinga sem draga upp allt aðra mynd en
þá sem hingað til hefur verið talin almenn
og hefðbundin, ætti engum að koma á
óvart að bókin er svo æsispennandi að
hún minnir helst á glæpasögu eftir Arn ald
Indriðason .
Með mannhelgi að leiðarljósi
Okkar Íslendinga býður mikið verk við
rannsóknir á bankahruninu og flóknu sam-
spili regluverks, stjórnmálamanna, eftir lits-
stofnana, embættismanna, umsvifa auð-
manna og utanaðkomandi áhrifaþátta . Það
er feikilega mikilvægt að vandað sé til slíkra
rann sókna og að ekkert verði undan dregið,
því lærdómur sem dreginn er af alvarlegum
mistökum getur reynst ómetanlegur þegar
fram líða stundir .
En það er ekki síður mikilvægt að við
skoðum þessi mál og gerum þau upp eins
og siðmenntuðum þjóðum sæmir, með
mannhelgi að leiðarljósi . Takist okkur hvort
tveggja munum við standa betur að vígi en
nokkurn tíma fyrr . Það tókst hins vegar
ekki í Hafskipsmálinu og það klúður má
ekki endurtaka sig . Þess vegna á bók Björns
Jóns Birgissonar, Hafskip í skotlínu, sérlega
brýnt erindi til okkar í dag .