Þjóðmál - 01.09.2009, Blaðsíða 47

Þjóðmál HAUST 2009 45
Emotions og kom út árið 2006 . Þessi bók
fjallar um réttlæti sem siðferðilega dygð og
er afar merkilegt innlegg í heimspekilega
um ræðu þar sem viðhorf í anda Aristótele sar
eru varin af mikilli þekkingu og rökfimi .
Til að átta sig á mikilvægi þessarar
bókar þarf lesandi að hafa í huga að síðan
A Theory of Justice eftir John Rawls kom
út árið 1971 hefur heimspekileg umræða
um réttlæti annars vegar einkennst af
rökfræðilegum loftfimleikum þar sem menn
lýsa réttlætishugtakinu með mjög flóknum
kenningum og hins vegar af áherslu á að
réttlæti sé einkenni samfélags fremur en
einstaklinga . Kristján vísar hvoru tveggja á
bug og fjallar um réttlæti og réttlætiskennd
í ljósi venjulegra geðshræringa sem kvikna
þegar mönnum finnst eitthvað vera annað
hvort verðskuldað eða óverðskuldað .
Hann nýtir sér sálfræðilegar rannsóknir
á þessum geðshræringum og rökstyður
að réttlæti byggist, eins og Aristóteles og
fleiri siðfræðingar fornaldar sögðu, fyrst
og fremst á jarðbundum hversdagslegum
þankagangi sem á sér djúpar ræður í
sálarlífi fólks . Samkvæmt kenningu hans er
undirstaða alls réttlætis tilhneiging manna
til að gleðjast eða fagna þegar sá sem hefur
gert öðrum illt fær makleg málagjöld og sá
sem hefur lagt eitthvað á sig til að gagnast
öðrum fær umbun, og sambærileg hneigð
til að hryggjast eða reiðast þegar skúrkum
vegnar vel eða góðir menn verða fyrir
mótlæti eða njóta ekki sannmælis .
Nýjasta bók Kristjáns heitir Aristotle,
Emotions, and Education . Hún kom út árið
2007 . Þessi bók fjallar um tíu bábiljur sem
oft er haldið fram um siðfræði Aristótelesar .
Jafnframt því sem Kristján leiðréttir ýmislegt
sem sagt hefur verið um þessa fornu speki,
einkum í skrifum um uppeldis og menntamál,
reynir hann að sýna fram á að þeir sem móta
skóla- og menntastefnu fyrir börn nútímans
geti margt lært af Aristótelesi .
Á næsta ári er væntanleg enn ein bók
sem mun heita The Self and Its Emotions . Í
henni heldur Kristján áfram rannsóknum
á tengslum siðferðis og geðshræringa en
undir nýju sjónarhorni þar sem meginefni
bókarinnar er sjálfið – hver er kjarni
einstaklingsins – um hvaða miðju hverfist
það líf sem er mitt eigið? Undanfarin ár hafa
margir heimspekingar og félagsvísindamenn
lýst sjálfinu sem það sé fyrst og fremst
sjálfsmynd eða hugmyndir manns og
skoðanir um sig sjálfan . Samkvæmt þessum
hugmyndum, sem Kristján andmælir, fer
það hvað maður er inn við beinið einkum
eftir því hvað hann heldur eða álítur að
hann sé .
Gegn þessum viðteknu hugmyndum tefl ir
Kristján þeirri kenningu að kjarni manns -
ins sé tilfinningalíf hans og geðshræringar .
Ein afleiðing af þessari kenningu er að menn
hafa ekki sjálfdæmi um hverjir þeir eru og
þeim getur skjátlast um sitt eigið sjálf, því
sálfræðileg sannindi um geðshrær ingar þeirra
eru hlutlæg sannindi en ekki eitt hvað sem
hver og einn getur spunnið að vild sinni .
*
Kristján Kristjánsson er afar afkasta mik ill
höfundur . Hann er einn örfárra ís lenskra
fræðimanna sem eru forystu í alþjóð-
legu fræða samfélagi . Verk hans skipta
máli fyrir heilan fræðaheim, þ .e . sið-
fræði, stjórn málaheimspeki og heim speki
mennt unar . Hann kemur víða við í rit um
sínum en eigi að nefna eitthvað eitt sem
tengir skrif hans og gengur eins og rauður
þráður í gegn um þau flest þá er það
áhuginn á menntun, siðferðilegu uppeldi
og félagsmótun . Þessi áhugi skín alls stað-
ar í gegn svo jafnvel langar rökfærslur og
margflókin greining á hugtökum hafa
jarð samband – tengsl við hversdagslegt
mann líf .