Þjóðmál - 01.09.2009, Side 96

94 Þjóðmál HAUST 2009
Víti til varnaðar
Björn Jón Bragason: Hafskip í skotlínu, Útgáfu-
félagið Sögn, Reykjavík 2008, 270 bls .
Eftir Kjartan Gunnar Kjartansson
Sjá dagar koma – Hafskipsmálið er orðið að sagnfræði . Í fyrra haust komu
út bækurnar Hafskip í skotlínu, eftir Björn
Jón Bragason og bókin Afdrif Hafskips – í
boði hins opinbera, eftir Stefán Gunnar
Sveinsson . Báðar þessar bækur vöktu nokkra
athygli og fjölmiðlaumfjöllun enda í báð-
um tilfellum um að ræða fyrirtaks fræðirit
ungra sagnfræðinga um eitt af stórmálum
síðustu aldar .
Hafskipsbækur og bankahrun
Skömmu eftir útkomu þessara bóka
hrundi íslenska bankakerfið með tilheyr-
andi pottabyltingu, pólitískum stórtíðind-
um, Icesave-deilum og fjölmiðlaum fjöll-
un sem ekki sér fyrir endann á . Upp rifjun
og umfjöllun um Hafskipsmálið féll því
skiljan lega í skuggann af þessum efna hags-
legu og pólitísku hamförum .
Þar með er þó ekki sagt að þessi ágætu
rit hafi úrelst . Þvert á móti . Bæði þessi rit
eru í rauninni prýðileg frjálshyggjurit . Þau
eru áminning um þær hættur sem felast í
misbeitingu á valdi – ekki síst á opinberu
valdi . Áminning um þá fordóma sem
fjölmiðlar spila oft á, sem tækifærissinnaðir
stjórnmálamenn gefa undir fótinn og hinn
nafnlausi fjöldi gerir að sínum . Breski
sagnfræðingurinn Hugh Trevor-Roper,
segir m .a . í riti sínu Galdrafárið í Evrópu:
„Útskúfun hluta samfélagsins verður ekki
skipulögð, nema til komi atbeini lýð-
foringja, en hún kemur aldrei til álita, nema
fyrir tilstilli lýðsins sjálfs . Þannig var um
nornaveiðarnar miklu .“
Hafskipsritin tvö minna okkur á, að
mann réttindi og réttarríkiseinkenni eru
ekki lagabókstafir, einir sér, heldur menn-
ing areinkenni sem ráðast ekki síst af sið-
ferðisþreki þeirra sem standa eiga vörð um
þau . Á slíkt reynir mest þegar á móti blæs
og örvænting grípur um sig .
Það er því vel við hæfi að vekja hér
nokkra athygli á bók Björns Jóns, Hafskip
í skotlínu .
Umfangsmiklar rannsóknir
Bók Björns Jóns um Hafskipsmálið er ekki
frumraun hans um málefnið . Hann skrif-
aði mastersritgerð í sagnfræði við Háskóla
Íslands árið 2006 er bar yfir skrift ina
Hafskipsmálið. Gjaldþrot skipafélags 1985
Aðdragandi og eftirmáli. Þá hefur hann
skrifað BA-ritgerð í lögfræði við Háskóla
Íslands um opinberu rannsóknar nefndi na
sem falið var að kanna viðskipti Hafskips
og Útvegsbankans .
Höfundur getur þess í formála að líta
megi á bókina sem framhald á mastersrit-
gerð hans . Niðurstöður hennar byggjast
á umfangsmikilli rannsóknarvinnu sem
stóð yfir í rúm tvö ár og fólst m .a . í því
að kanna um tuttugu skjalasöfn og ræða við
u .þ .b . fimmtíu einstaklinga sem að málinu
koma . Slík heimildarviðtöl vinda oft upp
á sig og geta orðið býsna tímafrek . Þá er
ekki heiglum hent að halda utan um þær
upplýsingar sem slík viðtöl skila, stundum
eftir nokkur stefnumót, og púsla þeim
saman við heildarmyndina .
Fagleg framsetning
Texti bókarinnar er lipur og látlaus, efnis-
tök skilmerkileg og kaflaskil markviss . Allur
frágangur ritsins er faglegur og til fyrir-
mynd ar . Mikinn fjölda tilvísana í heimildir
er að finna neðst á síðum í meginmáli . Þegar
meginmáli sleppir tekur svo við tuttugu
og sjö blaðsíðna viðauki með ljósritum
af ýmsum þeim skjölum, samningum,