Orð og tunga - 01.06.1988, Page 98

86
Orð og tunga
5.2 Stefnan í orðanotkun
Reynt er að nota sem eðlilegast málfar í þýðingunum og forðast sérfræðileg orð
þar sem það er hægt. Oft sleppur þýðandi með umorðun í stað sérorðs. T.d. er
orðasambandið current line undir venjulegum kringumstæðum þýtt með ‘línan
sem bendillinn er í’ eða hliðstæðu orðalagi, en ekki með orðinu ‘viðfangslína’
sem er notað í Tölvuorðasafni. En svo kemur oft í ljós þegar þýðingu fer að
miða áfram að umorðun gengur ekki; forritið krefst eins orðs eða orðasambands.
Dæmi um þetta er enska orðið override sem í stýrikerfi AS/400 er notað um
það að skipta á einhverju, láta eitthvað koma í stað annars. Þetta getur t.d.
átt við um skrár. Þá er ný skrá látin koma í stað annarrar. Fyrst var látið
duga að nota almennt orðalag og tala um að skipta um eða á skrám eða að skrá
kæmi í stað annarrar. Brátt kom í ljós að þetta er sjálfstæð aðgerð á tölvunni
svo að nauðsynlegt er að hafa um hana sérstakt orð. Orðið ‘hnekkja’ varð fyrir
valinu eftir heilmiklar vangaveltur og tilraunir með önnur orð. Þá hefur orðið
‘hnekking’ verið notað þar sem ekki verður komist hjá nafnorði. I öðru samhengi
hefur svo komið fyrir enska orðasambandið override value sem er haft um nýtt
gildi sem notandi hefur ritað jrCr annað gildi á valmynd. Þar hefur textinn verið
umorðaður, látið vera að tala um ‘hnekkingargildi’, og virðist það ekki koma að
sök.
Nefna má dæmi þar sem umorðun var tekin fram yhr sérorð. I ritvinnslukerf-
inu á AS/400 fær notandi villuboð ef hann reynir að setja brodd yCr staf sem
ekki er hafður með broddi í íslensku, t.d. ‘r’. Á ensku er þetta kallað diacritic
mode error. Til stóð að þýða þetta með orðinu ‘stafmerkjavilla’, sbr. Tölvu-
orðasafn sem hefur orðið ‘stafmerki’ um diacritic mark. Þetta þótti of fræðilegt
orðalag og þess vegna var gripið til umorðunar. Þýðingin varð ‘rangur stafur’.
Oft hentar betur að nota samsett orð en að setja hugtakið fram í tveimur eða
Geiri orðum, enda þótt það viðhorf sé áleitið að forðast beri langar samsetningar
og mikla nafnorðanotkun. Dæmi um þetta er fyrirbæri í Skrifstofu/400 sem á
ensku er kallað document list. Þýðendur þráuðust lengi við og töluðu um ‘lista
yCr rit’ en ekki ‘ritalista’. En málið fór heldur að vandast þegar þurfti að tala
um fyrirbærið með greini. Á þá t.d. að segja ‘listarnir yGr rit/ritin’, ‘listinn yCr
rit/ritin’? YGrleitt varð að koma fram að listinn væri yCr rit, þannig að ekki
dugði að sleppa ritunum og tala aðeins um ‘listann/Hstana’. Þetta endaði með
því að farið var að nota samsetninguna ‘ritahsti’ til að forðast þennan vanda.5
Stundum leita menn langt yGr skammt og þýða enska orðið ekki beint þó að
vel geti farið á því. Ástæðan er oft sú að reynt er að forðast að ensk orð eða enskt
orðalag endurspeglist í þýðingunni. Slík viðleitni má þó ekki verða allsráðandi.
Dæmi um þetta er þýðingin í fyrstu útgáfu Ritvangs/36 á sögnunum hold og
release sem hafðar eru um það þegar efni sem er tilbúið til prentunar er haldið
og því er sleppt í prentun. Þarna voru fyrst notuð orðin ‘kyrrsetja’ og ‘kleypa
í prentun’. Síðar kom í ljós að þessi orð hentuðu ekki nógu vel, sérstaklega
‘hleypa’ með sínum langa hala. Það er nefnilega ómögulegt að nota ‘hleypa’
án forsetningarliðarins. Loks var horCð að því ráði að breyta þessu í ‘halda’ og
5Um kosti og galla samsetninga víssist til Magnúsar Snædals (1987). Sjá einnig Reyni
Axelsson (1987).