Orð og tunga - 01.06.1988, Page 143
Jón Hilmar Jónsson: Sagnorðagreining Orðabókar Háskólans
131
aldur Aldur heimildar. Að því er Ritmálssafnið og orðasöfn varðar er aldurs-
greiningin sú sama og í Ritmálsskrá Orðabókarinnar. Öld er skipt í ald-
arþriðjunga (t.d. fl6, ml6, sl6). Þegar aldur verður ekki ákvarðaður svo
nákvæmlega er tilgreint stærra aldursbil (t.d. msl6, 18, sl9f20). Aldurs-
greiningin skilar sér að mestu vélrænt með tengingu við skammstafanaskrá
heimilda. Talmálsummæli eru ekki aldursgreind nema beinlínis komi fram
á seðli að notkun orðsins sé bundin við ákveðinn tíma eða tímabil.
4.2 Annar áfangi: Greining á formgerð og textaumhverfi
Áfanginn skiptist í tvær lotur. I fyrri lotunni eru greind einkenni sem eiga við
sögnina eins og hún birtist í notkunardæmi eða umsögn (án tillits til setningar-
eða textaumhverfis). Sviðin eru þessi:
mynd Greint er á milli þriggja formgerðareinkenna sem setja mark sitt á skipan
orðabókartextans. Um er að ræða germynd, miðmynd og sjálfstæðan lýs-
ingarhátt (þ.e. lýsingarhátt (nútíðar eða þátíðar) sem eðlilegast er að greina
frá lýsingu germyndar og miðmyndar og skipa í sjálfstæðan kafla í orða-
bókartextanum eins og títt er í orðabókum).
beyging Greining á beygingarformdeildum. Þættirnir eru mynd, háttur, tíð,
tala og persóna. Að því er varðar lýsingarhátt þátíðar eru þættirnir þol-
mynd og sagnbót auðkenndir sérstaklega. Greining á lýsingarháttum er
óháð greiningu þeirra í sviðinu MYND. Eðli málsins samkvæmt hefur þetta
svið sjaldnast gildi fyrir sérsöfnin.
Síðari lotan snýst einkum um setningarlega stöðu sagnarinnar, en að auki er
fengist við tiltekin atriði í textaumhverfi sagnarinnar sem einkum hafa gildi með
tilliti til atriðaleitar. Setningarlegt umhverfi er greint í eftirtöldum sviðum:
frumlag Greining á eðli setningarliðar í frumlagssæti. Greint er í sundur eftir
falli frumlagsliðarins (litið er á nefnifallsfrumlag sem ómarkað), auk þess
sem óákveðið frumlag er tilgreint (frumlagssætið er ófyllt eða fyllist með
það eða hann). Þegar um aukafallsfrumlag er að ræða er greint í sundur
eftir því hvort vísunin er til lifandi veru eða ekki.
frumlagseinkenni Um nefnifallsfrumlag (ómarkað frumlag) er tilgreint hvort
um er að ræða vísun til lifandi veru eða ekki. Þá eru auðkennd þau tilvik
þar sem frumlag er fallsetning eða nafnháttur. í þriðja lagi eru auðkennd
þau dæmi þar sem frumlagið er einskorðað við fleirtölu (gagnvirkt).
frumlagsorð Tilgreint beinlínis hvert frumlagsorðið er (einkum þar sem ekki
er vísað til persónu).
fylliliður Greining á eðli þess liðar sem stendur aftan við sögnina og er ná-
tengdur henni setningarlega. Höfuðtilbrigðin eru andlag, sagnfylling, só'gn
og setning (tvö síðasttöldu tilbrigðin eiga einkum við greiningu hjálpar-
sagna). Andlag greinist nánar eftir því hvaða fall um er að ræða. Hvert