Orð og tunga - 01.06.1988, Blaðsíða 149

Jón Hilmar Jónsson: Sagnorðagreining Orðabókar Háskólans
137
Áður en lengra er lialdið er rétt að virða fyrir sér helstu drættina í gerð
orðabókartextans án tillits til þess hvaða efnisskipan er látin gilda. Helstu atriðin
eru þessi:
• Merkingarskýringax, byggðar á eðlilegri sundurgreiningu merkingarafbrigða
sem skipað er í tiltekna röð.
• Greinargerð um setningarlegt umhverfi sagnarinnar.
• Greinargerð um beygingu sagnarinnar.
• Afmörkun og auðkenning fastra orðasambanda.
• Notkunarheimildir, þ.e. beinar heimildir og vitnisburður um notkun ein-
stakra þátta.
• Aldursskipan, þ.e. frá hvaða tíma heimildir eru um einstaka þætti.
Þegar litið er á efhi orðabókartextans með hagsmuni lesandans í huga hlýtur
efnisskipanin cið þurfa að markast af tvenns konar viðleitni:
• Lýsingin þarf að veita glögga yfirsýn um megineinkenni.
• Sem auðveldast þarf að vera að rata að hverju því efnisatriði sem lesandinn
kann að leita vitneskju um.
Því miður er ekki sjálfgefið að þetta tvennt fari að öllu leyti saman. Því
efnismeiri sem lýsingin er því meira tillit þarf að taka til síðara atriðisins, og er
hætt við að sú áhersla geti orðið á kostnað æskilegrar yfirsýnar nema gripið sé
til sérstakra ráðstafana til mótvægis:
• Vísa þarf á milli nátengdra atriða leiði efnisskipanin til þess að þau dreifist
um orðabókartextann.
En að fleira er að huga ef ætlunin er að koma til móts við forsendur og þarfir
lesandans. I fyrsta lagi verður að leitast við að láta framsetninguna höfða til
almennrar þekkingar hans á mállýsingu og reynslu hans af notkun orðabóka. Sú
skoðun hefur mjög verið að ryðja sér til rúms í orðabókafræði að undanförnu að
forðast beri hvers konar ógagnsæ og flókin táknakerfi í orðabókarlýsingu, lesand-
anum komi best að geta aflað sér fullrar vitneskju í sjálfum orðabókartextanum
án þess að þurfa að glíma við torræð tákn og skammstafanir. I annan stað er sú
skoðun útbreidd meðal þeirra orðabókafræðinga sem láta málfræðilega lýsingu í
orðabókum til sín taka að framsetning og táknun málfræðiatriða skuli vera sem
einföldust og miðast sem mest við þann búning máls og setninga sem menn hafa
fyrir sér í dæmum um málnotkunina. Varasamt sé að sveigja málnotkunardæmin
til og heimfæra þau undir djúpstæðari setningargerð en við blasir á yfirborðinu
(sjá Zöfgen 1985 og Sinclair 1987).
Þau sjónarmið sem hér voru rakin setja mjög mark sitt á framsetningu og
efnisskipan stofntextans. Lögð er áhersla á að allar fyrirsagnir og flokkunarþættir
skírskoti beint til almennrar málfræðiþekkingar og falli eftir því sem unnt er að
þeirri orðabókarhefð sem líklegt má telja að lesendur búi að.