Orð og tunga - 01.06.1988, Side 163

Jón Hilmar Jónsson: Sagnorðagreining Orðabókar Háskólans
151
Viðauki: Sýnishorn stofntexta
Hér á eftir verða birt sýnishorn þess stofntexta sem greining á efniviði seðlasafn-
anna elur af sér skv. því flokkunarmynstri sem lýst hefur verið hér að framan.
Lýsing orðanna er allmiklu umfangsmeiri en menn eiga að venjast í orðabókum.
Skýringin á því er í fyrsta lagi sú að notkunarafbrigðin eru fleiri en í prentuðum
orðabókum. I öðru lagi útheimtir umgjörð lýsingarinnar allmikið rými. Síðast
en ekki síst leiðir sú áhersla sem lögð er á að láta notkunardæmi og heimild-
arbundnar umsagnir tala sínu máli í textanum til þess að orðalýsingin verður
umfangsmeiri en venja er til. Líklegt er reyndar að allvíða megi fækka dæmum
nokkuð án þess að það dragi úr gildi þeirra í lýsingunni. En í því sambandi
er á það að líta að styrkur dæmasafna Orðabókar Háskólans liggur ekki síst í
fjölbreytninni, og ef hún á að fá að njóta sín eru allri skerðingu settar þröngar
skorður. Það hamlar og gegn mikilli samþjöppun að hin sögulega framvinda í
notkun orðanna verður naumast rakin án ítarlegra tilvitnana til heimilda.
Sýnishornið tekur til tveggja sagna, berja og geyma. Engin sérstök ástæða
er fyrir því að þessar sagnir voru valdar fremur en aðrar. Báðar eru sagnirnar
tiltölulega skýrar að því er formgerð og merkingu varðar og ættu að geta talist
dæmigerðar um meðferð verulegs hluta sagnorðaforðans. Engu að síður er form-
gerðin allfjölbreytt og efniviðurinn margþættur svo að verulega reynir á notagildi
spássíuklausa.
Astæðulaust er að endurtaka hér það sem þegar hefur verið rakið um efnis-
skipan og framsetningu orðabókartextans. Þó er rétt að drepa á nokkur atriði til
frekari skýringar.
• Innan hverrar fyrirsagnar er dæmum raðað í aldursröð og aldurinn til-
greindur framan við einstök dæmi. Dæmi úr Talmálssafninu hafa þó þá
sérstöðu að við þau er að jafnaði ekki tilgreindur neinn aldur (nema sér-
stök rök séu fyrir því með hliðsjón af efni dæmis). Slík óaldursgreind dæmi
eru höfð aftan við aldursgreindu dæmin.
• Þar sem sama spássíuatriði endurtekur sig í samfellu oftar en einu sinni
eru endurtekningar auðkenudar með punktalínum þar til kemur að aftasta
dæmi (sbr. auðkenningu á málsliáttum undir fyrirsögninni GEYMA E-ð).
• Fyrir kemur að efnisatriði sem í gagnavinnslunni er markaður staður sem
spássíuklausum eru ekki látin koma fram sem slík í orðabókartextanum ef
þau hafa lítið sem ekkert upplýsingagildi.
• Merkingarskýringar eru settar þannig fram að þær standist sem mest á við
yfirskipaða formgerðarfyrirsögn (t.d. þannig að við formgerð með andlagi
eða fylgihð sé höfð skýring sem fellur að þeirri vísun sem í andlaginu eða
fylgiliðnum felst). Þegar nauðsynlegt er að auka lýsinguna umfram það sem
formgerðin segir til um eða merkingin er bundin þrengri vísun en þar er
tilgreind eru slíkir liðir afmarkaðir með hornklofum ([... ]). Hornklofaliður
sem endar á tvípunkti vísar til þess hvers eðlis frumlagið er.
• Svigar í merkingarskýringum afmarka skýringarþætti sem ekki teljast til
fastra merkingareinkenna en eru engu að síður oft fyrir hendi.
Orð og tunga / 11