Orð og tunga - 01.06.1988, Side 196

184
Orð og tunga
í hverja línu. Hér verður því að grípa til tveggja ráða til að ná því marki að hafa
hægri spássíuna beina. Hægt er að jafna bilinu sem myndast aftast í hverri línu
milh orðanna í línunni. Oft dugir þetta þó ekki til og verður þá einnig að grípa
til þess ráðs að skipta orðum milli lína til að stafafjöldi í línu verði sem jafnastur.
Ritvinnslukerfi hafa jafnan státað af því að geta jafnað texta við hægri brún
en oftast án þess að hafa yfir að ráða boðlegri aðferð við línuskiptingar. Fylgi
slíkur línuskiptingaxbúnaður ekki ritvinnslunni er að mati þess sem hér ritar
eðlilegra að hafa skörðótta hægri spássíu.
I TgX er línuskipting vélræn og svo vel vill til að aðferð TgX hentar ekki síður
fyrir íslensku en ensku þótt henni hafi í fyrstu verið ætlað að skipta enskum
orðum milli lína. Það var einn nemenda Donalds Knuth við Stanford-háskólann
sem þróaði aðferðina sem TgX notar. Heitir sá Frankhn M. Liang. I doktorsrit-
gerð frá 1983 er aðferðinni lýst rækilega (Liang 1983).
Aðferð Liangs felur í sér að notuð eru stafamynstur við að ákvarða hvort
línuskiptingar séu heimilar. Sú aðferð á sér reyndar langa hefð. Oftast nær var
reynt að nota stafatvennur eða -þrennur til að ákvarða línuskiptingar. I íslensku
væri þá t.d. óheimilt að skipta á undan ‘ð’ sem seinni staf í stafatvennu en heimilt
að skipta á undan ‘þ’ sem væri í sömu stöðu. Reynslan hefur hins vegar sýnt að
shk aðferð dugir engan veginn til að skipta orðum milh lína af því öryggi sem
verður að teljast nauðsynlegt.
Aðferð Liangs er að því leyti frábrugðin hinni hefðbundnu aðferð að notuð
eru stafamynstur sem eru breytileg að lengd, frá 2 stöfum og upp í 8 (eða jafnvel
lengri). Sérstakt forrit, sem ber heitið patgen, er látið lesa safn orða sem búið
er að skipta milli Hna og leita uppi mynstrin. Patgen er keyrt mörgum sinnum
á orðasafninu. Byrjað er á því að leita að stuttum mynstrum (2 stafir) sem sýna
heimilar skiptingar, síðan er tekið til við lengri mynstur. I annarri umferð er
hins vegar leitað að mynstrum sem koma í veg fyrir óheimilar skiptingar sem
leiðir af mynstrunum sem fundust í fyrstu umferð. AUs eru umferðirnar fimm
(að vísu má sem hægast hafa þær fleiri ef ástæða er til). I fyrstu, þriðju og
fimmtu umferð er leitað að mynstrum sem heimila skiptingar en í annarri og
fjórðu aö mynstrum sem geta komið í veg fyrir óheimilar skiptingar.
Mynstrin sem finnast auðkenna línuskiptingar með tölustöfum. Mynstur úr
fyrstu umferð eru t.d. lar og ðlsk. Þessi mynstur greina frá því að heimilt sé
að skipta á undan ar og á milli stafanna ð og sk í mynstrinu ðsk. Ur annarri
umferð eru dæmi um mynstur t.d. 2ip og b2an. Fyrra dæmið kemur í veg fyrir
að skipt sé á undan ip en hið seinna að skipt sé á milli b og an. Patgen sér um
að steypa saman mynstrum úr ólíkum umferðum og verða þá til mynstur á borð
við li2n og s4k2i. I fyrra dæminu er skipting á undan in heimiluð en komið í
veg fyrir skiptingu á milli i og n. I síðara dæminu er komið í veg fyrir að skipt
sé á milli stafa í stafaþrennunni ski.
En hvernig fer Hnuskiptingin fram? Ur patgen verður til skrá um nokkur
þúsund stafamynstur, eða nákvæmlega 4.187 í íslensku útgáfunni. Fyrst reynir
TgX að brjóta um efnisgrein án þess að huga nokkuð að línuskiptingum. Takist
það er vitaskuld ekki þörf á því að skipta orðum milh lína. Ef það tekst ekki er
hins vegar tekið til við að finna þær orðskiptingar sem til greina koma í hverju
orði. Hér verður sýnt dæmi um það þegar í hlut á orðið „orðskiptingar“. TgX