Orð og tunga - 01.06.1988, Blaðsíða 203

Jörgen Pind: Umbrotsforritið TgX
191
Til skamms tíma voru flestir tölvuprentarar af þessari gerð og gengu undir
heitinu „nálaprentarar“ eða „höggprentarar“. A síðasthðnum 3 árum eða svo
hafa leysiprentarar náð verulegri útbreiðslu en þeir eru einnig rastaprentarar.
Til eru tvenns konar leysiprentarar. Annars vegar eru þeir sem prenta á pappír.
Upplausn þeirra liggur á bilinu 300-600 punktar á tommu. Leysiprentarar sem
prenta á ljósnæmt efni eru langtum nákvæmari. Upplausn þeirra er á biUnu
1000-2500 punktar.
En af hverju hafa rastaprentarar orðið jafn útbreiddir og raun ber vitni?
Svarið við þeirri spurningu er einfalt. Rastaprentarinn prentar með því að sverta
depla. Hægt er að hafa fullkomna stjórn á því hvaða deplar eru svertir og hverjir
ekki. Af þessu leiðir að rastaprentarar eru ákjósanlegir teikniprentarar og geta
teiknað hvaða myndir sem vera skal (ólíkt ljóssetningarvélum sem oftast eru
takmarkaðar við beinar línur). Rastaprentarar hafa því opnað áður óþekkta
möguleika á því að fella saman texta og teikningar.
4.2 Leturgerðarforritið METflFONT
Auk TgX samdi Donald E. Knuth METRFONT sem er leturgerðarforrit. Hann
notaði síðan METRFONT til að skilgreina þær leturgerðir sem fylgja TgX. Alls eru
þær 75 að tölu. Þær bera allar samheitið „Computer Modern“ og eru byggðar á
letri sem hét Monotype 8A.
Þetta rit er allt sett í þessu letri Knuths, reyndar í hinni íslensku útgáfu sem
hér verður lítillega vikið að. En fyrst nánar um METRFONT.
Heiti forritsins, METRFONT, gefur nokkra vísbendingu um eiginleika þess.
Því er ætlað að ná til þess svipmóts sem er með stafmyndum einstakra letur-
tegunda. Hugtakið „meta“ merkir sértekning eða abstraksjón. Leturteiknarar
hafa oft búið til mörg skyld afbrigði af sömu leturtegund samtímis. Þekkt-
asta dæmi um þetta er e.t.v. Univers-letur svissneska leturteiknarans Adri-
ans Frutigers (Frutiger 1980). Þar voru tilteknar stafmyndir steinskriftarleturs
lagðar til grundvallar en með því að hagræða nokkrum breytum fengust fram
mörg afbrigði sem voru ólík að breidd og halla.
METRFONT er einmitt sérstaklega ætlað að gera leturteiknurum kleift að fást
samtímis við mörg afbrigði sömu stafmynda. Það er gert með því að skilgreina
ákveðnar breytistÆrðir eða „parametra“ fyrir letur sem hægt er að hagræða að
vild. Margar af þessum breytistærðum eru þekktar úr hefðbundinni leturteiknun.
Hér má nefna x-hœðina sem lýsir hæð stafa frá grunnlínu að efra borði z-ins.
Ólík letur hafa mismunandi x-hæð og hljóta af því mismunandi sérkenni.
I skilgreiningum sínum á Computer Modern letrinu hefur Knuth hins vegar
gengið lengra en aðrir í því að einangra breytistærðir og eru þær alls 62 að tölu.
Nokkrar af þessum breytistærðum eru sýndar á mynd 6.
METRFONT er forritunarmál og vinnur á eftirfarandi hátt: Samin eru forrit
sem lýsa úthti einstakra stafa. Þær lýsingar eru þannig að greint er frá hnitum
lykilpunkta í hverri stafmynd og síðan er greint frá því hvaða „penna“ á að nota
til að draga línur milli stafanna.
Ekki er úr vegi að lýsa slíku forriti lítillega. Hér er um að ræða METRFONT-
forrit fyrir stafinn ‘o’ sem er tiltölulega einfalt og er það sýnt á mynd 7.