Orð og tunga - 01.06.2008, Síða 17

Ganti Kristmannsson: Þegar manni verður orða vant!
7
barnamyndir með ensku tali fyrir þá sem ekki þola íslensku talsetn-
inguna.
Enn sem fyrr eru kvikmyndir og sjónvarpsefni að mestu leyti á
ensku, krafan um enskukunnáttu verður æ háværari, einkennileg
áköll viðskiptalífsins eftir tvítyngi sýna gjörbreytt viðhorf sem eng-
inn þorir orðið að mótmæla og í sumum deildum Háskóla íslands,
eins og t.d. félagsvísindadeild, er hreinlega gerð sú krafa að doktors-
ritgerð skuli vera á ensku „nema sérstök rök séu fyrir því að hafa hana
á íslensku".4 Þessi lokun á umdæmi íslenskunnar er vafalaust gerð
með það í huga að „vera með" í fræðasamfélagi nútímans utan íslands
en vekur um leið spumingar um hvort ekki megi alveg eins mennta
fólk erlendis og tryggja þannig betur samband þess við hið alþjóðlega
fræðasamfélag.
Þessi umdæmisflótti frá íslensku á sér einnig stað í stjómkerfinu;
staðla, sem gilda hér á landi, þarf ekki að þýða nema að hluta.5 Þegar
er farið að vísa til enskra texta í löggjöf um flugmál; þessir textar hafa
réttargildi hér en eru ekki á íslensku. Þessi þrýstingur mun vaxa um-
talsvert vegna þess að menn vilja síður greiða fyrir þjóðtungima það
sem hún kostar og hún kostar miklu meira en orðabækur.
En menn gleyma því þá hversu mikilvægar þjóðtungurnar eru í
lýðræðisþróun Vesturlanda, svo mikilvægar að vel má halda því fram
að án þeirra hefði hún sennilega ekki átt sér stað. Móðurmálsvæðing
Vesturlanda varð til þess að miklu fleiri höfðu aðgang að upplýsing-
um um það sem máli skipti því vegurinn til mennta varð styttri með
því að verða einfaldlega læs á móðurmálinu fremur en erlendu máli;
þannig hafði móðurmálsvæðingin vafalaust áhrif á menntun kvenna,
alþýðu manna og annarra sem ekki höfðu átt þess kost að afla sér
þekkingar á móðurmálinu. Birtingarmynd þessa sambands móður-
máls og lýðræðis má sjá í samtímanum í túlkaklefum Evrópusam-
bandsins þar sem sjálfsmynd hverrar þjóðar, sem tekur þar þátt, kem-
4Sams konar krafa kom fram hjá Orra Vésteinssyni, andmælanda við doktorsvörn
Láru Magnúsardóttur í Hugvísindadeild í júní 2007, með þeim rökum að lesendur
á íslensku væru fáir og einungis erlendir fræðimenn gætu haft áhuga á viðfangsefni
úr sögu íslands á síðmiðöldum. Rök um fáa lesendur eiga reyndar við yfirgnæfandi
meirihluta doktorsritgerða sem ritaðar eru og eins má halda því fram að umdæmið
innan málsins verði aldrei til ef fræðin útiloka málið frá viðfangsefnum sínum.
5Ef þeir eru þýddir þá greiða þeir sem þurfa að nota þá sérstaklega fyrir. Flestir
aðrir „íslenskir" staðlar eru síðan seldir á góðu verði á ensku. Sjá vefsíðu Staðlaráðs
íslands: http://www.stadlar.is