Orð og tunga - 01.06.2008, Side 39

Jón Hilmar Jónsson
í áttina að samfelldri orðabók
- nokkrir megindrættir í íslensku orðaneti
1 Inngangur
Þess er ekki að vænta að orðabækur, fremur en önnur mannanna verk,
haldi gildi sínu óskertu um aldur og ævi. Hitt er að líkindum sönnu
nær og kunnuglegra, að þær sýni fljótt nokkur merki þess að hafa orð-
ið til á liðnum tíma. Þau ummerki geta komið fram á margvíslegan
hátt jafnt í innri efnisþáttum sem í ytri búningi orðbókarinnar. Ekki er
þar með sagt að orðabækur þyki fljótt úreltar, flestar þeirra hafa þvert
á móti til að bera eiginleika sem tryggja notagildi þeirra um lang-
an aldur. Skilningur notenda og samfélagsins almennt á endingu og
gildistíma orðabóka er óhjákvæmilega háður viðteknum skoðunum á
hlutverki þeirra og þeim notkunarvenjum sem hver og einn hefur til-
einkað sér. Þegar ný orðabók er mótuð er því eðlilegt að tekið sé mið
af ríkjandi hefð og að sama skapi farið varlega í að ætla notendum að
víkja frá rótgróinni venju. Þessar aðstæður skýra vafalaust að nokkru
leyti þá staðreynd að breytingar á flestum megintegundum almennra
orðabóka hafa lengi verið fremur hægfara.
En hér er einnig að verki sú einfalda og alkunna staðreynd að við-
fangsefni almennrar orðabókar, þ.e.a.s. orðaforðinn og notkun hans,
tekur engum stökkbreytingum á skömmum tíma, og það orðafar sem
hverfur úr notkun fær að miklu leyti að halda stöðu sinni sem orða-
bókarefni. Þess gætir jafnvel að orðabókarlýsingin sveigist af þessum
Orð og tunga 10 (2008), 29-46. (c) Stofnun Áma Magnússonar í íslenskum fræðum,
Reykjavík.