Orð og tunga - 01.06.2008, Page 63

53
Laufey Leifsdóttir: íslensk orðabók í hálfa öld
sem við á.3 Ef þörf krefur eru millivísanir innan sagnarinnar. Aðal-
steinn Davíðsson, orðabókahöfundur og nú málfarsráðunautur Ríkis-
útvarpsins, fór sömuleiðis yfir skýringarkafla sagnflettnanna.
Aðrir orðflokkar, sem fengu nokkra skoðun fyrir þriðju útgáfu,
voru fornöfn og upphrópanir. Mikilvægri endurskoðim á stórum
nafnorðum og lýsingarorðum var ekki hægt að sinna að neinu ráði
en þar þarf mjög vandlega yfirferð og nákvæma aðferðafræði. í orða-
bókinni eru þónokkur stór nafnorð sem þarf að skýra vel og var gerð
tilraun til þess að setja þau upp út frá svipuðum forsendum og sagnir,
með því að setja upp agnir sem þeim fylgja og dæmi um notkun nafn-
orðanna með hverri þeirra.4 Þar gengur uppsetningin fyrst og fremst
út frá formlegum einkennum orðanna. Ónnur leið, sem mætti hugsa
sér að fara, væri einhvers konar merkingarleg nálgirn í átt við lýsingu
orða í Orðastað Jóns Hilmars Jónssonar. Hér þarf að finna góða aðferð
til að lýsa grunnorðum af þessu tagi.
Annað vandamál, sem snýr að skýringartextum nafnorða, er í
hvaða röð á að raða skýringum þeirra. Þessu má lýsa sem tveimur
aðferðum, annars vegar sögulegri og hins vegar samtímalegri röð-
un. Með sögulegri aðferð er átt við að fyrsta skýring nafnorðs sé e.k.
,grunnmerking', t.d. að borð merki ,fjöl, plægður viður, borðviður,
smíðaefni' og aðrar merkingar orðsins fylgi þar á eftir. Þar með má fá
nokkurs konar merkingarlegt samhengi í skýringar flettunnar. Sam-
tímaaðferðin er þá sú að algengasta skýring orðs sé höfð fremst. Ef
sú leið er farin getur uppröðunin hæglega orðið sú að ,grunnmerk-
ingin' sé forn skýring orðs og komi fyrir í sjötta lið, en á hinn bóginn
sér notandinn strax skýringu sem hann kannast við. Við orðið borð er
til dæmis fyrsta skýring nú ,plata á fótum til að vinna, snæða, sitja
við' en grunnmerking ,fjöl, plægður viður, borðviður, smíðaefni' er
í öðrum lið. I flettunni borg er svo fyrsta merking ,kastali, virki' en
ekki sú sem er algengust, ,staður, bær'. í íslenskri orðabók voru frá upp-
hafi notaðar báðar þessar leiðir og engri sérstakri línu fylgt í þessum
frágangi. Ótal spumingar vakna. Hver er algengasta merking orðs?
Rofnar samhengi við merkingarlegan uppruna um of ef skýringum er
raðað upp eftir því hversu almennar þær eru? Hverjar eru þarfir not-
andans? Leitar hann algengustu merkingar eða kemur honum ,rökleg
röð' betur?
3Sjá t.d. flettuna leysa í íslenskri oröabók á prenti eða á Netinu.
4Sjá t.d. flettuna hönd í íslenskri orðabók á prenti eða á Netinu.