Orð og tunga - 01.06.2008, Side 81

Baldur Jónsson: Klambrar saga
71
3. tafla
fleirtala
nf. klömbrur
þf. klömbrur
þg. klömbrum
ef. klambra14
Þessa orðs verður fyrst vart í varðveittum heimildum snemma á 17.
öld, og hefir það verið í notkun síðan en í mismunandi merkingum.
Lengst af hefir klömbrur verið haft um klemmitengur, síðar einnig um
torfæru og ógöngur, klípu eða vandræði (sjá dæmi í 2.2). Loks er það
haft um hleðsluhnausa, en þá er það ekki lengur fleirtölubundið (sbr.
4.2.4). Líklegt er að klömbrur sé eitthvað eldra en elsta dæmi, en frá 15.
og 16. öld eru engar heimildir, ekki heldur um orðið klömbur, nema
sem bæjamafn.
Elsta dæmi um nýja fleirtölu, sem telja má sæmilega öruggt, er
úr handriti frá um 1630 (ÍB 77 fol.). Það er kallað „Nomenclator séra
Ketils Jörundarsonar". Þar em tvær íslenskar þýðingar við latneska
orðið securicla, „halldstocki/r" og „klomburur". Síðara orðið er skrifað
þannig fullum stöfum, hið seinna „ur" eftir örstuttbil, eins og það hafi
átt að vera fleirtöluending.15
Skrúfklömbrur eru nefndar í handritum frá 1685, Bréfabók Þórðar
biskups Þorlákssonar og Úttektum Hólastaðar. Þau dæmi em ótví-
ræð. Farið er með skrúfklömbrur sem fleirtöluorð, t.d.: „hamrar tveir,
skrúfklömbmr einar" (stafs. mín.).16
Af þessum dæmum má álykta að orðið klömbrur sé komið til sög-
unnar snemma á 17. öld sem heiti á fastheldu. Það heiti hefir síðan
verið við haft næstu tvær aldir, meðan slík áhöld voru notuð, og jafn-
vel fram yfir 1900. Þannig hafa orðin klömbur og klömbrur lifað hlið við
hlið síðustu aldimar.
Kristján Eldjárn (1953:154, 3. nmgr.) getur þess að bæði Sigurður
14Ekki er gert ráð fyrir því, að n-ið sem jafnan má búast við í ef. ft. ön-stofna nái sér
upp í þessari stöðu, þar sem næst á undan fer samhljóðaröð sem endar á r-i: -mbr-.
15í einu af sérsöfnum OH, „gulu seðlunum" svonefndu (sbr. Guðrúnu Kvaran
1988:54-55), er tilvísun til þessa staðar, Nom. 1:198, u. klambra f. (aukafall klömbru).
Síðari þýðingin er sögð „klombrur", en í handritinu stendur greinilega og fullum
stöfum „klomburur". Flettiorðið á seðlinum er klambra, en það er að sjálfsögðu komið
frá skrifara seðilsins um miðja 20. öld.
16Dæmin eru tekin úr RM, þar sem flettiorðið (frá lokum 20. aldar) er haft skriíf-
klambra.